06.12.2025 | 22:41
Պետք է շարունակենք մեր ծառայությունը բերել մեր ժողովրդին. Գարեգին Բ-ն` Փաշինյանի քայլերի մասին. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
Պետական պարտքի կառավարում. Հայաստանի անցյալի և այլ երկրների փորձի հիման վրա պետական պարտքի վերաբերյալ քաղաքական որոշումների կայացումը. Մաս 6. Շեմը
Տնտեսություն
05.04.2019 | 18:57
Պետական պարտքի մեծության օրենսդրական կարգավորումների վերաբերյալ հարցին անդրադարձել եմ 2015թ.-ին (http://www.osf.am/wp-content/uploads/2015/09/PM_report_06.09.2015.pdf): Վերջին օրերին պետական պարտքի շեմը բարձրացնելու մասին հարցը նորից հանրային օրակարգ նետվեց վարչապետ Փաշինյանի կողմից: Ապա այլ աստիճանի պաշտոնյաները սկսեցին կրկնել նրան: Վ. Կարապետյանն, օրինակ, կարծիք է հայտնում, որ եթե ուզում ենք ճանապարհները բարելավել, ստիպված ենք լինելու նոր արտաքին պարտք ներգրավել:
Պարտքի մեծության և դրա շեմի հետ կապված հարցը կարծես տեսիլք լինի, déjà vue:
Նախկինում ևս ՀՀ պաշտոնյաները խոսել են պետական պարտքի ավելացման և ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորման անհրաժեշտության մասին: 2008-2009թթ.-ին ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարը կարծիք էր հայտնում, որ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հնարավորություն է Հայաստանի համար (https://banks.am/am/news/newsfeed/2553), որ երկրի պարտքը շատ ցածր է և հնարավոր է եռապատկել արտաքին պարտքը, ինչը թույլ է տալիս լուրջ պետական ներդրումային ծրագրերի մասին խոսել (https://hetq.am/hy/article/34299): 2008թ.-ից հետո պարտքը եռապատկվեց և գրեթե քառապատկվեց, սկսվեցին մեծածավալ ներդրումային ծրագեր, սակայն Հայաստանի քաղաքացիները որևէ էական փոփոխություն իրենց ամենօրյա կյանքում չզգացին:
Օգտակար կլինի վերհիշել, որ այս ճանապարհի կեսին անտեսվել է մի նախազգուշացում: 2014թ.-ի փետրվարի 26-ին ԱԺ պատգամավորի հարցին պատասխանելով ՀՀ վարչապետն ասել էր (https://www.azatutyun.am/a/25278335.html), որ գիտակցաբար դադարեցրել են հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղու շինարարությունը, քանի որ Հայաստանում չկան նման ճանապարհներ նախագծելու (չունեինք գիտելիքներ, մասնագետներ և նորմատիվ ակտեր) և նմանատիպ մեծածավալ ներդրումների պարագայում ճանապարհների շինարարություն կառավարելու կարողություններ: Չնայած վերը նշվածին, ՀՀ կառավարությունը շարունակեց շինարարությունը: Հիշեցման կարգով. հյուսիս-հարավի շինարարությունը պետք է ավարտվեր 2019թ.-ին: Արձագանքելով պարոն Կարապետյանին կարելի է ասել, որ Հայաստանի քաղաքացիներն ուզում են լավ ճանապարհներ ունենալ, բայց Հայաստանի կառավարությունը սովորե՞լ է արագ և որակով ճանապարհներ կառուցել:
Բայց արդյոք պետական պարտքի առավելագույն մեծության շեմը կարևո՞ր ցուցանիշ է: Ի՞նչ կփոխվի, եթե պետական պարտքի շեմը սահմանվի 70%, 80%, 90%, 100%, կամ օրինակ 200%: Ինչպես վկայում են պետական պարտքի սպասարկման վերաբերյալ տվյալները, պետական պարտքի սպասարկումն արդեն իսկ մեծ ծավալով ֆինանսական միջոցներ է պահանջում: Այդ միջոցների ծավալը զգալիորեն գերազանցում է այն միջոցների ծավալը, որոնք հատկացվում են, օրինակ, առողջապահությանը: Ամենայն հավանականությամբ այս պահին արդեն իսկ առկա պետական պարտքի սպասարկմանն ուղղվող ֆինանսական միջոցների ծավալը 2020թ.-ին կգերազանցի 200 մլրդ դրամ, կամ 2019թ.-ի համար նախատեսված 158 մլրդ դրամի նկատմամբ աճը կկազմի մոտավորապես 25-26%: Արդյոք կրթության, առողջապահության, սոցիալական պաշտպանության և մնացած այլ ծախսերը կաճե՞ն պարտքի սպասարկմանն ուղղվող միջոցների աճի տեմպերին հավասար տեմպերով, թե՞ ինչպես նախկինում, պետական պարտքի սպասարկման ծախսերը կաճեն առաջանցիկ տեմպերով:
Պետական պարտքի սպասարկման հետ կապված ևս մի հանգամանք կա, որը հաճախ հաշվի չեն առնում: Երբ խոսում են 2020թ.-ի սեպտեմբերին մարվող պետական պարտատոմսերի դիմաց վճարման մասին, նշում են դրանց վերաֆինանսավորման (rollover) մասին: Փաստորեն, այն պարտքը, որը մարվելու է 2020թ.-ի սեպտեմբերին, երկարացվելու է, ֆինանսական նոր միջոցներ պետական բյուջեն չի ստանալու, սակայն շարունակելու է առնվազն ևս մի քանի տարի տոկոսներ վճարել այն պարտքի դիմաց, որը ներգրավվել է 2013թ.-ին: Այս գործարքի տարօրինակությունը գնահատելու համար առաջարկում եմ դիտարկել մի պարզեցված օրինակ մասնավոր հատվածից:
Ենթադրենք, ընկերությունը 5-ամյա ներդրումային ծրագիր է մշակում, ծրագրի շահութաբերությունը հաշվարկում է ելնելով այն հանգամանքից, որ ծրագրի ֆինանսավորման համար վարկ է ներգրավելու 500 մլն դրամ, ծախսեր է կատարելու տոկոսների գծով և վերջում իրացնելով այդ ակտիվը, մարելու է 500 մլն դրամ վարկը: Սակայն 5 տարի հետո, ինչ-որ հանգամանքով պայմանավորված, չի կարողանում մարել վարկը և վերաֆինանսավորում է վարկը: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերաֆինանսավորված վարկով նոր արժեք չի ստեղծվում, այլ միայն հետաձգվում է պարտավորությունը, արդյոք 5 տարին լրանալուց հետո վճարվող տոկոսները պե՞տք է ներառվեն ծրագրի շահութաբերության հաշվարկում և արդյոք ներդրողը կնախաձեռնե՞ր այդ ծրագիրը, եթե իմանար, որ իրականում շահութաբերությունը ավելի ցածր է լինում:
Կառավարությունը շահույթի նպատակ չի հետապնդում: Բայց արդյոք կառավարությունը հասե՞լ է այն նպատակներին, որոնք սահմանել էր, երբ 2013թ.-ին 700 մլն դոլար պարտք էր ներգրավում: Նույնիսկ եթե ենթադրենք, որ կառավարությունը հասել է իր նպատակներին, արդյոք այդ նպատակն արդարացվա՞ծ էր, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ արդյունքում ՀՀ կառավարությունը ստիպված է լինելու տոկոսներ վճարել ոչ միայն 2013-2020թթ.-ի ընթացքում (ինչպես հավանաբար ենթադրվում էր թողարկման պահին), այլ նաև այդ ժամանակաշրջանից հետո:
Հիմա բարձրացնե՞լ, թե՞ չբարձրացնել շեմը:
Կարդացեք նաև՝
Ինչքա՞ն են վճարում քաղաքացիները Հայաստանի պետական պարտքը սպասարկելու համար. Մաս 5
