Նախկինները թիրախավորել են քաղհասարակությանը, քանի որ քանդվում է իրենց վերադարձի երաշխիք զավթման միջավայրը. Լարիսա Մինասյան.ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ

Factor.am-ի հարցազրույցը «Բաց հասարակության հիմնադրամներ-Հայաստան»-ի գործադիր տնօրեն Լարիսա Մինասյանի հետ

– Տիկի՛ն Մինասյան, Ձեր ղեկավարած հիմնադրամը Հայաստանում գործունեություն է ծավալում 1997 թվականից։ Նախկին ռեժիմի ներկայացուցիչների մոտ ավանդույթ է ձևավորվել՝ հարցազրույց տալ ու պարտադիր խոսել ձեր գրասենյակից։ Ռոբերտ Քոչարյանը «ՌԲԿ» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարում է, թե ինքն անձամբ չի իմացել, որ գործել է ձեր հիմնադրամի գրասենյակը, նույնիսկ այսպիսի արտահայտություն արեց՝ «Տանից էին աշխատում»։ Ինչպե՞ս է ստացվում, որ 10 տարի Հայաստանը ղեկավարած մարդը ձեզ չի նկատել։

– Չեմ կարող պարոն Քոչարյանի փոխարեն պատասխանել, բայց մենք գրանցված ենք 1997 թվականից, գործում ենք 1998 թվականից, և հենց այդ տարվանից ունեցել ենք առանձին գրասենյակ՝ քաղաքի տարբեր մասերում։ Միշտ Կենտրոնում եղել է գրասենյակը։ Տանից աշխատում ենք հիմա՝ արդեն 6 ամիս, ցավոք, դեռ շարունակում ենք տանից աշխատել։ Ինչո՞ւ չի նկատել և արդյո՞ք դա այդպես է․․․ Կարծում եմ, որ հիշողության ինչ-որ պրոբլեմ է եղել, համենայն դեպս՝ մեկ տարվա, որովհետև անցյալ տարի, եթե չեմ սխալվում՝ օգոստոսին, հեղափոխության մեկ այլ վարկած ուներ պարոն Քոչարյանը, այն էր, որ ժամանակին չէր փակել Սորոսի գրասենյակը։ Իր խոսքերն եմ ասում։

Իհարկե, մեր կազմակերպության անվանումը «Բաց հասարակության հիմնադրամներ» է, նախագահն իսկապես Ջորջ Սորոսն է։ Այնպես որ, եթե չկայինք, ի՞նչը պիտի փակեր։ Բայց կարծում եմ՝ եթե անգամ պարոն Քոչարյանը, ըստ իր հետաքրքրությունների, չի նկատել ծրագրերը, ընդ որում՝ շատ եզակի ծրագրեր, այն առումով, որ դրանք եղել են առաջնային, դրանք եղել են պիոներական, եղել են բարձր տեխնոլոգիաների կամ գիտական արժեքների ծրագրեր՝ գիտության, կրթության և տեղեկատվության, արվեստի բնագավառներում, ապա կարող եմ ասել, որ պարոն Քոչարյանը ժամանակին նկատել էր, ուշի ուշով հետևում էր և այնքան էլ բարիդրացիական չէր վերաբերվում ծրագրերին, որոնք մենք անում էինք՝ մոնիթորինգ, որ ի հայտ էր բերելու ընտրակեղծարարությունը, մեդիայի հանդեպ ճնշումը, վարչական ռեսուրսի չարաշահումը։ Ի վերջո, «Թրանսփերենսի Ինթերնեշնլի», Երևանի մամուլի ակումբի զեկույցներով էր, որ ցույց էր տրվում՝ 2007 թվականի ընտրություններում ինչքան մեծ չարաշահումներ կային թե՛ վարչական ռեսուրսների, թե՛ մամուլի հանդեպ ճնշումների մասով։ Շատ լավ նկատում էր, ես գիտեմ դա հաստատ, որ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» կորպորացիայի հետ կապված իր պատճառով երկրի ձախողումը եղավ, իր կառավարման պատճառով երկրի ձախողումն արձանագրվեց հասարակության մի շարք կազմակերպությունների կողմից։ Այնպես որ, չգիտեմ՝ ինչու է այդպես ասել, բայց դա իրականությանը չի համապատասխանում։

– Ինչպիսի՞ն էին Հիմնադրամի և Քոչարյանի իշխանության հարաբերությունները։ Հանդիպո՞ւմ էիք խոչընդոտների, օրինակ՝ դահլիճ կարողանո՞ւմ էիք վարձակալել քննարկումների, խորհրդակցությունների համար։

– Պետք է ասեմ, որ նախկին իշխանությունների փիլիսոփայությունը, համենայն դեպս, եղել է վերահսկողությունը, ճնշումը, գերիշխելը կենտոնացնել այն մակարդակի, որ ցանկացած բան կարողանան վերահսկել։ Իրենք վերահսկողությունն իսկապես կարողանում են օգտագործել՝ բացարձակ մանիպուլացնելով դրանք։ Հայաստանի՝ ԵԽ-ին անդամակցելուց ի վեր Հիմնադրամը և Հիմնադրամի միջոցով ու ֆինանսավորմամբ աշխատած մեր գործընկերները հենց այդ պարտավորությունների կատարման մոնիթորինգ էին անում։ Եվ մենք առաջին օրվանից ենք տեսել, թե ինչպես են այդ պարտավորությունները մանիպուլացվել, և դա հրապարակել ենք։ Իհարկե՝ դա դուր գալ չէր կարող, բայց փակելու փոխարեն, ինչպես արվեց, օրինակ, Բելառուսում, Ադրբեջանում, շատ ավելի ուշ՝ Թուրքիայում, ստեղծվում էին ուրիշ կառույցներ, որոնք այլ ձևով ֆինանսավորվելով՝ տալիս էին լրիվ ուրիշ մոնիթորինգային զեկույցներ։ Բայց, Դուք ճիշտ նշեցիք, որ շատ շուտ դա դառնում էր ակնհայտ բոլորի համար՝ թե՛ ներսում, թե՛ դրսում՝ որտեղ է ճշմարտությունը, ի վերջո, զեկույցը մի բան է, կյանքը՝ մեկ ուրիշ բան, և երբ տեսնում ես, որ մեկը մյուսին չի համապատասխանում, զեկույցներին չես հավատում։ Եվ այդ դեպքում իսկապես 2007 թվականից, եթե նայեք Հայաստանում մարդու իրավունքների իրավիճակի մասին ԱՄՆ-ի զեկույցը, անգամ նշված է, որ մի շարք կազմակերպություններ, այդ թվում՝ մեր Հիմնադրամը, բախվել է այդպիսի խոչընդոտների հենց ընտրություններից առաջ, ինչպես նաև՝ հետո։

– Տիկի՛ն Մինասյան, պարզվում է, որ Արևմուտքը, նաև՝ դուք, ըստ Քոչարյանի, ուզում եք հանել մեր ինքնությունը մեր միջից։ Դե, օրինակ, Քոչարյանը բերում է կրթական բարեփոխումները․ «Դժվարանում եմ պատկերացնել՝ ինչպիսին կլինի միջին վիճակագրական հայը 5-10 տարի անց»։ Ի՞նչ կարող եք ասել այս մասով։

– Ճիշտն ասած՝ չեմ կարծում, որ կրթական բարեփոխումների առումով Ռոբերտ Քոչարյանի ասածը որևէ ձևով, կներեք կոպիտ խոսքի համար, ունի լեգիտիմություն, և մենք պետք է դա քննադատենք, բայց որովհետև դա մանիպուլյացիայի և նենգափոխության առարկա է հիմա, կուզեի այդ հարցին անդրադառնալ։ Նախ՝ ինքնությունը հանելու մասին։ Ես չեմ կարծում, որ Մատենադարանի առաջին վիրտուալ օրինակը ստեղծելով կամ աջակցելով Ուրարտուի թանգարանին և, օրինակ, Ավետյանի սինֆոնիայի կատարմանը, դա ինքնություն հանել է։ Դա, իհարկե, մեծագույն չարաշահում և մանիպուլյացիա է։ Կրթական բարեփոխումների առումով ասեմ, որ Հիմնադրամն ու մի քանի գործընկերներ երկար ժամանակ եղել են այն կառույցները, որոնք հետևողականորեն բարձրաձայնել են շատ մեծ պրոբլեմ՝ անգրագիտությունը։ Կարծում եմ՝ հայոց լեզվի ու մաթեմատիկայի կարողությունների շատ ցածր մակարդակն է վտանգը երկրի համար։ Ես չգիտեմ՝ ինքնություն հանե՞լ է պահանջելը, որ երեխաներն ունենան կրթվածության ուրիշ՝ բարձր մակարդակ և ոչ թե մինչև 10 տարեկան երեխաների 35%-ն ունենա հայերենով կարդալու և հասկանալու պրոբլեմ։ Դա չէ հայի ինքությունը։ Կայանալու, մասնագիտական, մարդկային հնարավորությունները զարգանալուց զրկելու դեմ պայքարելը եթե ինքնություն հանել է, ապա այո՛, հանում ենք։

– Մի զուգադիպություն էլ կա, որ եթե հասկանալի է նախկին ավտորիտար իշխանությունների քննադատությունն ուղղված ձեզ, իրենց հեռացման պատճառ ձեզ են համարում՝ թերագնահատելով ժողովրդի ուժը, փոքր-ինչ անհասկանալի է, երբ նման բառապաշար է օգտագործվում իշխանության ներկայացուցչի կողմից, օրինակ՝ Ալեն Սիմոնյանի, հայտնի են նրա արտահայտությունները։ Դուք սա ինչպե՞ս կբացատրեք։

– Նախ ձեր խոսքի առաջին մասին անդրադառնամ՝ նախորդների մասով․ ոս չեմ համեմատի ներկա ու նախկին իշխանություններին, որովհետև համեմատելի չեն։ Նախորդ իշխանությունները զավթել էին երկիրը և շարունակում էին դա անել թե՛ փաստացի, թե՛ օրենսդրական մակարդակում։ Այնպես որ՝ չեմ ուզում ընկնել համեմատատությունների դաշտ, բայց նախորդների այդպիսի հռետորաբանությունը հասկանալի է, գիտենք, թե ինչպես էին մեզ վերաբերվում, շատ մեծ անհարգանքով և որևիցե ժողովրդավարական սկզբունքին չհավատալով ղեկավարում էին երկիրը, որ ժողովուրդը չդառնա պահանջատեր։ Այդ պահանջատիրությունը մենք անցյալում փորձել ենք ձևավորել և հիմա էլ փորձում ենք անել։

Մեր պահանջատիրությունը, իհարկե, ինչ-որ չափով օգնել է հեղափոխության լինելուն։ Պահանջատիրությունը 2015-ի «Էլեկտրիկ Երևանի» երիտասարդների պահանջատիրությունն էր։ Ալեն Սիմոնյանի արտահայտությունը ես չեմ համարում իշխանության տեսակետ։ Ես այդ հարցով դիմել եմ ԱԺ նախագահ Արարատ Միրզոյանին և չեմ կարծում՝ տեղին է դրա մասին խոսելը։ Նախկինների դիրքորոշումը շատ պարզ է։ Չեմ կարծում՝ նրանք այնքան միամիտ են, որ իսկապես մտածում են՝ մենք ենք դա արել, բայց կարծում եմ՝ պահանջատիրությունը ժողովրդավար իշխանության դեպքում կարող է քանդել այդ զավթման միջավայրը, որը իրենց երաշխիքն է վերադարձի։ Այդ պատճառով է, որ նման կերպ թիրախավորում են քաղհասարակությանը։ Պահանջատիրությունը և ժողովրդավար իշխանությունը կբերեն նրան, որ երկրում իսկապես բան կփոխվի, և դա կլինի երաշխիքը, որ այլևս չեն վերադառնա։

– Այս իրավիճակում ի՞նչ եք պատրաստվում անել։ Օրինակ՝ հակաքարոզչության նման ծավալը հնարավո՞ր է՝ ազդի Ձեր ղեկավարած Հիմնադրամի ծրագրերի վրա:  

– Նախ՝ իհարկե, իրավիճակը կարող է տարօրինակ թվալ, բայց իրավիճակը երկրում ժողովրդավարության տեսակետից շատ ավելի լավ է, քան նախքան հեղափոխությունը, և շատ ավելի լավ ժողովրդավարության միջավայրում Հիմնադրամի գործունեությունը կարող է ավելի լավ լինել, քան վտանգված ժամանակ։ Եվ, իհարկե, այս քարոզչությունը, այս մանիպուլյացիաները գործիք են, որ գործարկվում են ամբողջ աշխարհում ժողովրդավարության դեմ, գործիք, որ գործարկվել է միշտ տոտալիտար գաղափարախոսություն կամ իշխանություն հետապնդող ուժերի կողմից՝ սկսած միջնադարից, վերջացրած անցյալ դարի սովետական կամ ֆաշիստական ռեժիմներով։ Հիմա էլեկտրոնային ու տեղեկատվական հնարավորությունները մեծ են և սաստկացել է այդ մանիպուլյացիան։ Հիմնադրամն ունի հստակ արտահայտված գործելակերպ, որը շարունակելու ենք՝ աջակցել մարդու իրավունքների պաշտպանությանը, սոցիալական արդարությանն ու հաշվետու կառավարմանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում։

Ռոբերտ Անանյան