05.12.2025 | 23:32
ԱԱ․ Բաչկովը հաղթել է ժամկետից շուտ, Մաշակարյանը և Հովհաննիսյանը ևս շարժվում են առաջ
Հայաստանի վարելահողերի մոտ 50%-ը կա՛մ պատշաճ կերպով չեն օգտագործվում, կա՛մ օգտագործվում են ոչ արդյունավետ․ ՄԱԿ ՊԳԿ
Տնտեսություն
14.01.2025 | 15:19
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Հայաստանի վարելահողերի մոտ 50%-ը կա՛մ պատշաճ կերպով չեն օգտագործվում, կա՛մ օգտագործվում են ոչ արդյունավետ: Սա հիմնականում պայմանավորված է ոռոգման բացակայությամբ կամ անբավարարությամբ, հողի մասնատվածությամբ, հողի սեփականության փոխանցման բարդություններով, թերզարգացած ենթակառուցվածքներով և ֆինանսական միջոցների սահմանափակ հասանելիությամբ: Թեև այս խնդիրները կարող են լուծվել թիրախային միջամտությունների միջոցով, հողերի դեգրադացիան՝ պայմանավորված երաշտով, բնական աղակալմամբ, սողանքներով և գյուղատնտեսության ոչ արդյունավետ պրակտիկայով ինչպես նաև հանքարդյունաբերության ազդեցությամբ, շարունակում է մնայուն և դժվար լուծվող խնդիր լինել․ տեղեկացնում են ՄԱԿ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը (ՊԳԿ) հայաստանյան գրասենյակից։
Հայաստանում հողերի դեգրադացումը և անապատացումը պայմանավորված են բնական և մարդածին գործոններով: Բնությունն ինքնին նպաստում է հողերի դեգրադացմանը՝ տեղումների պակասի, երաշտների և ավազամրրիկների պատճառով, որոնք իրենց հերթին պայմանավորված են սեզոնային և տարածաշրջանային տեղումների անհավասար բաշխմամբ, բնական աղակալմամբ, ինչպես նաև անձրևային սեզոնին հեղեղումներով և սողանքներով: Մարդու գործունեության հետևանքով առաջացած դեգրադացման պատճառների թվին են պատկանում գյուղատնտեսության ոչ արդյունավետ պրակտիկաները ինչպիսիք են՝ ցանքաշրջանառության անբավարարությունը, ոռոգման մեթոդների ոչ արդյունավետ կիրառումը, արոտավայրերի գերարածեցումը և վարի կանոնների խախտումները, ապօրինի ծառահատումները, ստորերկրյա ջրերի գերօգտագործումը (արտեզյան հորեր), հողերի աղտոտումը, ինչպես նաև հանքարդյունաբերությունը, քաղաքաշինությունն ու ճանապարհաշինությունը:
Հայաստանում հողերի դեգրադացումը կարևորագույն խնդիր է, որն ազդում է ոչ միայն գյուղատնտեսական արտադրողականության, այլև էկոհամակարգերի ընդհանուր առողջության վրա: Հողերի դեգրադացման շարունակական մարտահրավերներից բացի, կլիմայի փոփոխությունն է մեծացնում Հայաստանի գյուղատնտեսության ոլորտի ռիսկերը՝ կանխարգելիչ միջոցներ չձեռնարկելու պարագայում էլ ավելի սրելով այս խնդիրները: Որպես լուծում առաջարկվում է հողերի դեգրադացման չեզոքության հասնելը, քանի որ այն հավասարակշռում է հողերի դեգրադացումը հողերի վերականգնման հետ՝ կանխելով հետագա վնասները, միաժամանակ վերականգնելով դեգրադացված տարածքները: Այս մոտեցումն օգնում է պահպանել կամ բարելավել հողային ռեսուրսների արտադրողականությունը և դիմակայունությունը, աջակցում է կայուն գյուղատնտեսական պրակտիկաներին և մեղմացնում է կլիմայի փոփոխության բացասական հետևանքները: Հայաստանը 123 երկրներից մեկն է, որոնք լծվել են հողերի դեգրադացիայի չեզոքության հասնելու գործին:
Գլոբալ ջանքերին աջակցելու նպատակով, Հայաստանը 2021 թ․ հաստատել է հողերի դեգրադացիայի չեզոքացման ծրագիրը, որում նշվում է, որ Հայաստանում հողերի դեգրադացիայի չեզոքացմանը հասնելու համար ազգային կամավոր գլոբալ նպատակն է մինչև 2040 թ․ հողում օրգանական ածխածնի պաշարները (ստորգետնյա և վերգետնյա) ավելացնել 1.5%-ով՝ 2015 թ․ իրավիճակի համեմատ:
Հողերի դեգրադացիայի հրատապ խնդրին ի պատասխան՝ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը (ՊԳԿ) աջակցում է Հայաստանի կառավարությանը՝ «Հողերի դեգրադացիայի չեզոքացման համատեքստում Հայաստանի պատրավորությունների կատարում հողային ռեսուրսների կայուն կառավարման եւ դեգրադացված լանդշաֆտների վերականգնման միջոցով» ծրագրի միջոցով։ Ծրագիրը ֆինանսավորվում է Գլոբալ էկոլոգիական հիմնադրամի (ԳԷՀ) կողմից և իրականացվում է Միավորված ազգերի կազմակերպության Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության (ՊԳԿ) կողմից՝ ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությանն առընթեր Բնապահպանական ծրագրերի իրականացման գրասենյակի հետ համատեղ:
2022 թ․ մեկնարկած այս ծրագիրը նպատակ ունի աշխատանք իրականացնել հողերի կայուն կառավարման պրակտիկայի հաստատման ուղղությամբ, որը խթանում է հողի արդյունավետ օգտագործումը՝ միաժամանակ վերականգնելով դեգրադացված լանդշաֆտները: Սա ներառում է հողօգտագործման համապարփակ պլանավորման ռազմավարությունների մշակում և քաղաքականության ուղղությունների համադրում՝ ինչպես ազգային, այնպես էլ ենթաազգային մակարդակներում՝ լավ կառավարում ապահովելու համար:
Այս ծրագիրը առաջնորդվում է լանդշաֆտային մոտեցմամբ՝ ԳԷՀ-ի տեսլականին համահունչ՝ խթանելու կայուն ինտեգրված լանդշաֆտները՝ հասնելու հողերի դեգրադացիայի չեզոքության: Որպես իր ջանքերի մի մաս, ՊԳԿ ծրագիրը նախատեսում է 4,000 հեկտար դեգրադացված խոտհարքների վերականգնում և հողերի կայուն կառավարման պրակտիկայի իրականացում 66,000 հեկտար տարածքի վրա Լոռու և Սյունիքի մարզերի թիրախային տարածաշրջաններում: Այս նախաձեռնության առանքային ասպեկտներից է հողերի կայուն կառավարման նորարարությունների խթանումը՝ դիմակայունությունը և արտադրողականությունը բարձրացնելու նպատակով: Անցած տարվա ընթացքում Թումանյանի և Սիսիանի համայնքների գյուղացիները զգացել են հողերի կայուն կառավարման պրակտիկայի շոշափելի օգուտները: Ծրագիրն աջակցել է 300 հեկտար դեգրադացված վարելահողերի բարելավմանը, որտեղ մշակվել են տեղական տեսակներ, ինչպիսիք են կորնգանը, առվույտն ու տարբեր հացահատիկներ: Նախնական բերքահավաքը խոստումնալից բերքատվություն է նախանշում՝ գյուղացիներին ապահովելով ոչ միայն սննդով, այլև եկամտի կայունությամբ:
Ավանդական մշակաբույսերից բացի, ծրագիրը ներկայացրել է բանջարեղենի բազմազան մշակություն: Շահառուները ստացել են լոլիկի, կծու և քաղցր պղպեղի, սմբուկի, հազարի, բրոկոլիի և վարունգի 34,000 սածիլ: Բանջարեղենը գերազանց է աճել վերականգնված հողերում, և գյուղացիները սկսել են հաջողված բերքահավաք տեսնել: Այս բարձրարժեք մշակաբույսերի ներմուծումը ոչ միայն բազմազանեցնում է գյուղատնտեսական արտադրանքը, այլև բարելավում է սննդանյութերի հասանելիությունը տեղական սննդակարգում: Ծրագիրն աշխատում է նաև մեղվաբուծության արժեշղթայի վրա, որը կնպաստի դեգրադացված հողերի վերականգնմանը, կենսաբազմազանության ավելացմանը և տեղական համայնքների եկամուտների բարելավմանը:
Ծրագիրը զգալի առաջընթաց է արձանագրել մեղվաբուծության ոլորտում՝ գյուղացիներին տրամադրելով 120 մեղվափեթակ՝ անհրաժեշտ գործիքներով հանդերձ, ինչը նրանց հնարավորություն է տալիս միասին աշխատել և հիմք է ստեղծում կոոպերատիվների ձևավորման համար: 2024 թ օգոստոս-սեպտեմբերին իրականացված մեղրի առաջին բերքահավաքը ցույց տվեց գյուղացիների բավարարվածության բարձր մակարդակը: Գյուղատնտեսական պրակտիկայում մեղվաբուծության ներառումը նպաստում է կենսաբազմազանությանը և բարելավում մշակաբույսերի փոշոտումը՝ հետագայում բարձրացնելով ընդհանուր բերքատվությունը:
