07.12.2025 | 17:52
«Մանկական Եվրատեսիլ 2025»-ի մեր պատվիրակությունն արդեն Թբիլիսում է
Պետական պարտքի կառավարում. Հայաստանի անցյալի և այլ երկրների փորձի հիման վրա պետական պարտքի վերաբերյալ քաղաքական որոշումների կայացումը. Մաս 3
Տնտեսություն
28.03.2019 | 20:17
ՀՀ պետական պարտքը գերազանցում է դիտարկվող տնտեսության 70 տոկոսը
Որևէ երևույթի մասին կարծիք կազմելու և գնահատական տալու համար կարևոր է, որպեսզի հասկանանք, թե ինչ որակի տվյալների հետ ենք աշխատում: ՀՀ պետական պարտքի վերաբերյալ տվյալները ճշգրիտ են, քանի որ դրանք արձանագրված են պայմանագրերում և պաշտոնական այլ փաստաթղթերում, իսկ բոլոր գործարքները ձևակերպված են բանկային փաստաթղթերով: Պարտքի վերաբերյալ տվյալները կարող են ճիշտ չլինել այնքանով, եթե պարզվի, որ նախորդ իշխանությունները գաղտնի համաձայնություններ են ունեցել ինչ-որ կողմերի հետ, որոնց հետ կապված պարտավորությունները նոր Հայաստանը ստիպված է ստանձնել: Քանի որ նման որևէ փաստի վերաբերյալ տեղեկատվություն առայժմ առկա չէ, ապա պետք է ընդունենք այն, ինչ ունենք:
Ինչքան է ճշգրիտ պարտքի բեռի գնահատման հիմնական ցուցանիշի հաշվարկման համար օգտագործվող երկրորդ գործոնը՝ ՀՆԱ-ն: Համաձայն ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի «ՀՆԱ-ն ներառում է նաև չդիտարկվող տնտեսության գնահատականը, որը վերջին տարիներին 25 տոկոսից նվազել է և կազմում է ՀՆԱ-ի մոտավորապես 22 տոկոսը»: Չդիտարկվող տնտեսությունն իր մեջ ներառում է ստվերային տնտեսությունը, անօրինական գործունեությունը, ոչ ֆորմալ գործունեությունը, ինչպես նաև սեփական սպառման համար տնային տնտեսությունների կողմից արտադրված արտադրանքը: ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի համաձայն 1994թ.-ից ի վեր այն «չի դիտարկել» տնտեսության հետևյալ մասը.
Աղյուսակ 1. Չդիտարկվող տնտեսության գնահատականը
2016թ.-ից ի վեր ՀՀ պետական պարտքը գերազանցում է դիտարկվող տնտեսության 70%-ը և 2016-2018թթ.-ին կազմել է համապատասխանաբար 74%, 76% և 72%:
Պատկեր 6. ՀՀ պետական պարտքը որպես ՀՆԱ և դիտարկվող տնտեսության մաս
Վիճակագրական առումով և տարբեր վերլուծությունների տեսակետից հավանաբար մտահոգիչ չի տնտեսության չհաշվառվող մասը գնահատելը (հատկապես, եթե օգտագործվում է նույն մեթոդաբանությունը), այն ՀՆԱ-ում ներառելու և տարբեր համեմատություններ իրականացնելու համար: Բայց երբ այդ տվյալների հիման վրա որոշումներ են կայացվում, ապա ցանկալի է ձեռքի տակ ունենալ որքան հնարավոր է ճշգրիտ տվյալ: Պետական պարտքի դեպքում դա կարևոր է, որովհետև այն շրջանառությունը, եկամուտներն ու շահույթը, որոնցից վճարվող հարկերը պետական բյուջե են մուտքագրվում և ի թիվս այլ ծախսերի օգտագործվում են նաև պետական պարտքի գծով վճարումներ կատարելու համար, ձևավորվում են «դիտարկվող» տնտեսությունում: Իսկ ի՞նչ եկամուտներ ունեն Հայաստանի իշխանությունները:
Պատկեր 7. Կառավարությունների համախառն եկամուտները (ՀՆԱ տոկոս)
Այն երկրները, որոնք ՀՆԱ համեմատ զգալի պարտք ունեն, նաև մեծ ծավալով եկամուտներ են հավաքագրում: 2017թ.-ին Գերմանիայի իշխանությունների եկամուտները կազմել են ՀՆԱ 45%-ը, Ֆրանսիայինը՝ 53.8%-ը, Դանիայինը՝ 52.3%-ը, Իռլանդիայինը 26%-ը: Սրանք այն եկամուտներն են, որոնք այս երկրների կառավարությունները կարող են օգտագործել պարտքի գծով վճարումները կատարելու համար: Հայաստանի իշխանությունների համախառն եկամուտները կազմում են ՀՆԱ 22.9 տոկոսը, իսկ դիտարկվող տնտեսության վերաբերյալ տվյալն օգտագործելու դեպքում՝ 27.3%-ը: Այս դեպքում հարկավոր է հաշվի առնել, որ Հայաստանի Հանրապետության դիտարկվող տնտեսությունն է շատ փոքր:
Ճապոնիայի, ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Դանիայի, Բելգիայի, Սինգապուրի և մնացած երկրների հետ համեմատելիս կարելի է օգտագործել վիճակագրական ծառայությունների կողմից հրապարակվող անվանական ցուցանիշները: Հավանաբար վերը նշված երկրներում էլ կա չդիտարկվող տնտեսություն: Սակայն կարևոր է հասկանալ, թե արդյոք այդ երկրների չդիտարկվող տնտեսության մեծությունը համադրելի՞ է ՀՀ չդիտարկվող տնտեսության հետ: Իսկ քաղաքական որոշումներ կայացնելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն, ինչ Հայաստանի Հանրապետությունն ունի իրականում:
Պետական պարտքի դեպքում կարևոր են պարտքի «որակը» բնութագրող ցուցանիշները, այսինքն պարտավորությունների ժամկետայնությունը, դրանց գինը (եկամտաբերությունը), պարտքի սպասարկման համար պահանջվող միջոցների մեծությունը, պարտքի մարումների գրաֆիկը, այլ ցուցանիշներ:
Շարունակելի
Արտակ Քյուրումյան
Կարդացեք նաև՝
