Կառավարությունը պարտավոր է Խաղաղության համաձայնագրի տեքստն ուղարկել ՍԴ՝ հաստատելու համապատասխանությունը մեր Սահմանադրությանը․ Փաշինյան

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գրառմամբ անդրադարձել է Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև ստորագրվելիք խաղաղության համաձայնագրին։

Գրառումը՝ ստորև․

«Համաձայնեցվել է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության եւ միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին համաձայնագրի նախագիծը, իսկ նախագծի շուրջ բանակցություններն ավարտվել են: Սա նշանակում է, որ մենք մտել ենք համաձայնագրի ստորագրման քննարկումների փուլ, եւ ես հայտարարել եմ, որ պատրաստ եմ Հայաստանի ժողովրդի անունից իմ ստորագրությունը դնել համաձայնագրին:

Ադրբեջանը համաձայնագրի ստորագրումը պաշտոնապես կապում է երկու հարցի հետ: Դրանցից առաջինը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կառույցների լուծարումն է: Բազմիցս ասել եմ, որ սա հասկանալի օրակարգ է Հայաստանի Հանրապետության համար:

Եթե ԼՂ հակամարտության էջը փակում ենք, ու անում ենք, իմաստը ո՞րն է այդ հակամարտությամբ զբաղվող կառույց ունենալու: Բայց ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, առնվազն դե ֆակտո, ունի ավելի լայն կոնտեքստ, եւ մենք ուզում ենք վստահ լինել, որ Ադրբեջանը Մինսկի խմբի լուծարումը չի դիտարկում որպես Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտությունը Ադրբեջանի տարածքով փակելու եւ սուվերեն տարածքով փոխանցելու քայլ Հայաստանի Հանրապետություն։

Այս մտահոգությունը ցրելու համար առաջարկում ենք Ադրբեջանին ստորագրել Խաղաղության համաձայնագիր եւ ԵԱՀԿ-ին ուղղված համատեղ դիմում՝ Մինսկի խմբի կառույցների լուծարման վերաբերյալ: Այսինքն՝ սեղանին դնել Խաղաղության համաձայնագիրն ու Մինսկի խմբի կառույցների լուծարման համատեղ դիմումը եւ ստորագրել եւ՛ առաջինը, եւ՛ երկրորդը նույն տեղում, միաժամանակ։ Սա, ի դեպ, պաշտոնական առաջարկ է:

Հաջորդ խնդիրը, որ Ադրբեջանը բարձրացնում է Խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման համատեքստում, իր պնդումն է, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը պարունակում է տարածքային պահանջներ ընդդեմ Ադրբեջանի: Կարծում եմ, որ այս հարցում ճիշտ դիրքավորվելու համար նախ պետք է փորձենք առաջ գալ այն ենթադրությունից, որ Ադրբեջանն այս հարցը բարձրացնում է որպես անկեղծ մտահոգություն, այլ ոչ թե որպես խաղաղության համաձայնագիրը չստորագրելու պատրվակ, ինչպես կարծում են որոշ փորձագետներ:
Մենք ինքներս պետք է ազնվորեն հասկանանք հարցի էությունը, դրա քաղաքական եւ իրավական բովանդակությունը: Եվ հետեւաբար, պետք է փաստենք, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության տեքստի պաշտոնական մեկնաբանություն կարող է տալ միայն ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, այսինքն՝ Սահմանադրական դատարանն այն մարմինն է, որը կարող է պաշտոնապես ասել, թե ինչ է Սահմանադրությունը Հայաստանը պարունակում է եւ այն, ինչ չի պարունակում:

2024 թվականի սեպտեմբերին մեր Սահմանադրական դատարանը քննել է Հայաստանի Հանրապետության եւ Ադրբեջանի Հանրապետության միջեւ պետական սահմանի դեմարկացիայի եւ սահմանային անվտանգության հանձնաժողովի համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգը Ադրբեջանի եւ Հայաստանի Հանրապետության եւ արձանագրել, որ այն կարգավորումները, որտեղ Ալմա-Աթայի հռչակագրում արձանագրված է որպես երկու երկրների միջեւ սահմանի դեմարկացիայի հիմնական սկզբունք, համապատասխանում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը:
Սա նշանակում է, որ մեր Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ Ալմա-Աթայի հռչակագրի սկզբունքը, համաձայն որի՝ անկախ Հայաստանի տարածքը նույնական է Խորհրդային Հայաստանի տարածքին, իսկ անկախ Ադրբեջանի տարածքը նույնական է Խորհրդային Ադրբեջանի տարածքին, եւ հիմքով որը կողմերը համաձայնել են նորմալացնել հարաբերությունները Պրահայում 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ին, լիովին համապատասխանում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը:

Եվ, հետեւաբար, Հայաստանի Սահմանադրությունը մեկնաբանելու լիազոր մարմինն անշեղ որոշմամբ սահմանել է, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունում Ադրբեջանի կամ որեւէ այլ երկրի նկատմամբ տարածքային պահանջներ չկան: Կրկնում եմ, սա բարձրագույն իրավական ուժ ունեցող որոշում է եւ այն անվերադարձելի է:

Բայց մյուս կողմից, ինչպես առիթ ունեցել եմ ասելու, մենք, մեր հերթին, Ադրբեջանի Հանրապետության Սահմանադրության մեջ տեսնում ենք Հայաստանի Հանրապետության դեմ տարածքային պահանջներ: Բայց մենք այս հարցը չենք բարձրացնում, քանի որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության եւ միջպետական հարաբերությունների մասին համաձայնագրի նախագիծը պարունակում է հարցը լուծող անհրաժեշտ ձեւակերպումներ՝ արձանագրելով, որ կողմերը միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջներ չունեն եւ ձեռնարկում են ապագայում նման պահանջներ առաջ չանել: Հասկացողությամբ, որ երկու երկրները ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը Խորհրդային Հանրապետությունների տարածքին համահունչ, ինչպես նշված է Ալմա-Աթայի հռչակագրում:

Այսպիսով, եթե ենթադրենք, որ Ադրբեջանի դիրքորոշումը մեր Սահմանադրության հարցում ոչ թե այլ բանի պատրվակ է, այլ անկեղծ մտահոգություն, ապա այդ մտահոգությունը ցրելու ամենաարդյունավետ միջոցը ոչ թե համաձայնագիրը չստորագրելն է, այլ այն ստորագրելը: Ինչո՞ւ։

Որովհետեւ մեր օրենսդրության համաձայն կառավարությունը պարտավոր է Խաղաղության համաձայնագրի տեքստն ուղարկել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան, որպեսզի հաստատի դրա համապատասխանությունը մեր Սահմանադրությանը:

Թեեւ փորձագետները նման հնարավորությունը բարձր չեն համարում Սահմանադրական դատարանի 2025 թվականի որոշումից հետո, սակայն եթե Սահմանադրական դատարանը որոշի, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության համաձայնագրի տեքստը չի համապատասխանում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը, ապա Հայաստանը կունենա կոնկրետ իրավիճակ՝ խաղաղության եւ հակամարտության միջեւ ընտրություն կատարելու անհրաժեշտությամբ:

Բայց եթե ՀՀ Սահմանադրական դատարանը որոշի, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության համաձայնագրի տեքստը համապատասխանում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը, այդ դեպքում համաձայնագիրը վավերացնելու համար Ազգային ժողովում եւ խորհրդարանում վավերացումից հետո որեւէ խոչընդոտ չի լինի: Գործելու է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, որում նշվում է. «Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրերի նորմերի եւ օրենքների միջեւ բախման դեպքում գործում են միջազգային պայմանագրերի նորմերը»:

Սա նշանակում է, որ Խաղաղության համաձայնագիրը վավերացումից հետո ամենաբարձր օրինական ուժը ձեռք կբերի Հայաստանում, ինչպես նաեւ Ադրբեջանում, եւ, հետեւաբար, Խաղաղության համաձայնագրի վերաբերյալ իր ներկայիս դիրքորոշմամբ, Ադրբեջանը խոչընդոտում է իր բարձրացրած հարցերի լուծմանը, եւ սա այն է, ինչ տալիս է շատ փորձագետներ առիթ է ասելու, որ Ադրբեջանն ուղղակի ձգձգում է Խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումը հորինված պատրվակով:

Որպեսզի թյուրիմացության մեջ չընկրկեմ, կրկին շեշտեմ. անկախ մեկնաբանությունից, Ադրբեջանի բարձրացրած հարցերի լուծումը ոչ թե Խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումն է, այլ այն ստորագրելը: Եվ քանի որ մենք էլ ունենք նմանատիպ հարցեր, նույնը վերաբերում է Հայաստանի Հանրապետությանը:

Հ.Գ. Չնայած բոլոր դժվարություններին ու բարդություններին, Կառավարությունը եւ անձամբ ես չենք շեղվելու Խաղաղության օրակարգից։ Ակնհայտ է, որ որոշ ուժեր ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Հայաստանից դուրս ամենօրյա պատերազմի քարոզչություն են իրականացնում եւ այն կյանքի կոչելուն ուղղված կոնկրետ գործողություններ են ձեռնարկում: Այս գործողությունների շարքում առանձնանում է Ադրբեջանի պատերազմական հռետորաբանությունը, որն արտահայտվում է Հայաստանի դեմ հրադադարի խախտումների կեղծ մեղադրանքներով եւ ադրբեջանական զինված ուժերի հաճախակի, եթե ոչ ամենօրյա, հրադադարի խախտումներով: Այս խախտումները հիմնականում կրում են ոչ թիրախային բնույթ, թեեւ անցած ամսվա ընթացքում արձանագրվել է Սյունիքի մարզի Խնածախ գյուղը թիրախավորելու երկու կոնկրետ դեպք:

Սակայն այս ժամանակահատվածում մեր հանրապետության մի շարք բնակավայրերում հնչել են չթիրախավորված կրակոցներ: Նշված կրակոցները կամ Ադրբեջանի զինված ուժերի անկարգապահության հետեւանք են, կամ ուղղված են նշված բնակավայրերի բնակչության նկատմամբ հոգեբանական ճնշում գործադրելուն: Հայաստանի Հանրապետությունը կոչ է անում Ադրբեջանի Հանրապետությանը հետաքննել վերը նշված դեպքերը եւ միջոցներ ձեռնարկել դրանք դադարեցնելու ուղղությամբ:

Կրկնում եմ, որ հայկական բանակին տվել եմ հրադադարի ռեժիմը չխախտելու հստակ հրաման, եւ Հայաստանի Հանրապետությունը պատրաստ է ուսումնասիրել մեր բանակի կողմից հրադադարի ռեժիմի խախտման մասին տեղեկատվությունը: Միաժամանակ, ես եւս մեկ անգամ առաջարկում եմ Ադրբեջանին ստեղծել սահմանային միջադեպերի, այդ թվում՝ հրադադարի ռեժիմի խախտումների հետաքննության միասնական մեխանիզմ, որը կգործի ամենօրյա ռեժիմով:

Այս համատեքստում անհրաժեշտ եմ համարում անդրադառնալ բոլոր այն հայտարարություններին, որոնք կանխատեսում են նոր էսկալացիա եւ նույնիսկ նոր պատերազմ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ:

Պատերազմին արդարացում չկա։ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, ինքնիշխանությունը, միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անձեռնմխելիությունը եւ ուժի սպառնալիքի կիրառման անթույլատրելիությունը:

Ելնելով այս իրողություններից՝ կոչ եմ անում Հայաստանում եւ Ադրբեջանում գործող բոլոր ուժերին եւ անհատներին լինել ծայրահեղ պատասխանատու, չանել վերոնշյալ տրամաբանությանը ուղղակի կամ անուղղակի հակասող հայտարարություններ եւ կասկածի տակ չդնել այս տրամաբանությունը: Սա ոչ մի տեղ չի տանում։

Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդներն արժանի են խաղաղության եւ խաղաղ գոյակցության: Չի լինելու պատերազմ, կլինի խաղաղություն»,- գրել է վարչապետը։