Քաղաքականություն
19.03.2023 | 15:58
Հնարավո՞ր է արդյոք չափել ժողովրդավարության մակարդակը: Ժողովրդավարության ինստիտուտը (V-Dem Institute) առաջարկել է ժողովրդավարության չափման յուրահատուկ մոտեցում՝ օգտագործելով «Լիբերալ ժողովրդավարության ինդեքսը» (LDI): Այս մասին գրում է «Ամերիկայի ձայն»-ը։
Այն արտացոլում է ժողովրդավարության «հիմնական» ինստիտուտների աշխատանքը՝ օրենսդիր և դատական իշխանությունների կողմից գործադիր իշխանության սահմանները, և օրենքի գերակայությունը, որն ապահովում է քաղաքացիական ազատությունները: Միևնույն ժամանակ, որոշիչ նշանակություն ունի, թե տվյալ երկրում քանի մարդ է իրականում օգտվում ժողովրդավարական ազատություններից և իրավունքներից։ Այս զեկույցը առանձնացնում է ռեժիմների չորս հիմնական տեսակներ՝ «փակ» և «ընտրական» ավտոկրատ կառավարում, կամ ինքնակալություններ, «ընտրական» և ազատական ժողովրդավարություններ։
Ջորջ Վաշինգտոնի անվան ինստիտուտը ներկայացրել է Շվեդիայի Գյոթեբորգի համալսարանի V-Dem ինստիտուտի տնօրեն Ստաֆան Ի. Լինդբերգի յոթերորդ տարեկան զեկույցը: Այս տարի Ժողովրդավարության ինստիտուտը վերլուծել է ստացված ավելի քան 30 միլիոն տվյալներ:
Իր ելույթում Լինդբերգը նկարագրել է աշխարհում և տարբեր տարածաշրջաններում ժողովրդավարության և ավտոկրատ կառավարման միջև առճակատման վերջին միտումները՝ հիմնվելով իր վերջին հետազոտության վերջին տվյալների վրա, որին մասնակցել են 4000 փորձագետներ աշխարհի 180 երկրներից։
«Տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գլոբալ ժողովրդավարության մակարդակն այսօր շատ առումներով գերազանցում է 1980 թվականի մակարդակը, երբ երկու գլոբալ համաշխարհային բլոկների առաջնորդները՝ ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի գլխավորությամբ, փորձում էին լուծել Սառը պատերազմի խնդիրը։ – ընդգծել է հետազոտողը։
Հետազոտողը վկայում է այն մասին, որ ավտոկրատացման ալիքը թափ է հավաքում: Փակ ավտոկրատական իշխանությունների թիվն արդեն գերազանցում է լիբերալ ժողովրդավարությունների թվին, քանի որ աշխարհում բնակչության ընդհանուր աճի հետ մեկտեղ 2012 թվականից ի վեր սահմանափակ ժողովրդավարության, ավտոկրատական ռեժիմների և բռնապետությունների մեջ ապրող մարդկանց թիվը 46%-ից հասել է 72%-ի։
Բնակչության 28%-ը՝ 2,2 մլրդ մարդ, ապրում է ավտոկրատ` ինքնակալական իշխանությունների ներքո։ Բնակչության 13%-ը՝ 1 մլրդ մարդ, ապրում է լիբերալ դեմոկրատական երկրներում։
Զարգացման դեմոկրատական ուղի բռնած երկրների թիվը նվազել է՝ հասնելով 14-ի, և այնտեղ ապրում է աշխարհի բնակչության միայն 2%-ը։
«Նրանց թիվն այսքան ցածր չի եղել 1973 թվականից ի վեր 50 տարվա ընթացքում», – բացատրում է Լինդբերգը:
Հետազոտողը նշել է իրավիճակի վրա խոսքի ազատության ազդեցության զգալի փոփոխության մասին։ «Աճող բևեռացումն ու ապատեղեկատվությունը, խոսքի ազատության աճող սպառնալիքները՝ զուգորդված համաշխարհային առևտրի և էներգիայի աղբյուրների փոխկապակցվածության փոփոխության հետ, մտահոգիչ պատկեր են ստեղծում»,- ասում է բանախոսը։
2022 թվականին խոսքի ազատության հետ կապված իրավիճակը վատթարացել է 35 երկրներում: Պետական ԶԼՄ-ների գրաքննությունն աճել է 47 երկրներում: Քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների նկատմամբ պետական ռեպրեսիաներն ուժեղացել են 37 երկրներում։ Ընտրությունների որակն ընկել է 30 երկրներում.
«Գրեթե ակնհայտ է, թե ինչպես է Ռուսաստանի նման խոշոր տերությունն ուղղակիորեն ազդել նախկին խորհրդային բազմաթիվ հանրապետությունների վրա վերջին քսան տարիների ընթացքում՝ դադարեցնելու նրանց ժողովրդավարական նկրտումները: Վերջերս այս հավակնությունները Եվրոպայում հանգեցրել են լայնածավալ պատերազմի։ Ավտոկրատացումը լուրջ հետևանքներ է ունենում. Ավտորիտար պետությունները հակված են ագրեսիվության»,- ասում է Ժողովրդավարության ինստիտուտի հիմնադիրը:
Նրա խոսքով՝ Ուկրաինա ներխուժումից հետո Ռուսաստանում «ժողովրդավարության ինդեքսը» 2021 թվականի առանց այն էլ շատ ցածր մակարդակից՝ 0,10-ից, 2022 թվականին իջել է՝ հասնելով 0,07-ի։ Պատերազմի տարին այս ցուցանիշի ամենամեծ անկումն է տվել Վլադիմիր Պուտինի կառավարման ողջ ժամանակահատվածում։
Ժողովրդավարության ինստիտուտի ուսումնասիրությունը թվարկում է քայլեր, որոնք է՛լ ավելի են խստացրել ավտոկրատ կառավարումը Ռուսաստանում, պատերազմը սկսվելուց ի վեր:
Դրանց թվում են մի շարք հակաժողովրդավարական օրենքներ, ինչպիսիք են «հատուկ ռազմական գործողության» մասին «կեղծ տեղեկությունների» տարածումն արգելելու և «ռուսական բանակը վարկաբեկելու մասին» օրենքները:
Լինդբերգը նշել է ամենավտանգավոր միտումը՝ «ավտոկրատացման գործընթացը փոխում է ուժերի հավասարակշռությունն աշխարհում»։ Ինքնակալական` ավտոկրատ պետությունների աճող թվաքանակն այժմ կազմում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի 46%-ը:
Ժողովրդավարական երկրների միջև համաշխարհային առևտրի տեսակարար կշիռը 1998-ի 74%-ից նվազել է մինչև 47%: Միևնույն ժամանակ, վերջին 30 տարում ժողովրդավարական պետությունների կախվածությունը ավտոկրատ պետություններից կրկնապատկվել է։
Հնդկախաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում լիբերալ ժողովրդավարության աստիճանը, որը վայելում է սովորական քաղաքացին, այժմ իջել է 1978 թվականի մակարդակին:
«Սա այն տարին էր, երբ Դեն Սյաոպինը նախաձեռնեց չինական տնտեսության ազատականացումը, ինչպես նաև, երբ Հնդկաստանում Ինդիրա Գանդիի կողմից արտակարգ դրության չեղարկումից մեկ տարի անց այս երկրում վերականգնվեց ժողովրդավարությունը», – ասում է Ժողովրդավարության ղեկավարը: ինստիտուտ.
Տարածաշրջանում ժողովրդավարության միջին մակարդակի վրա ազդել է նաև դրա անկումը խիտ բնակեցված երկրներում, ինչպիսին է Հնդկաստանը: Արևելյան Եվրոպայում և Կենտրոնական Ասիայում ժողովրդավարության միջին մակարդակը աստիճանաբար նահանջել է մինչև 1990 թվականը և այժմ գտնվում է Խորհրդային Միության մակարդակի վրա:
Այժմ աշխարհում ավելի շատ «փակ» ավտորիտար պետություններ կան։ Միայն վերջին երկու տարվա ընթացքում ինը երկրներ վերածվել են «փակ» ավտորիտար երկրների: Դրանք են Աֆղանստանը, Չադը, Գվինեան, Հայիթին, Իրանը, Մալին, Մյանմարը, Թուրքմենստանը և Ուզբեկստանը։
«Ընդհանուր առմամբ, աշխարհը գրեթե հավասարապես բաժանված է 90 ժողովրդավարական և 89 ինքնակալական պետությունների միջև: Եվ սա լավ նորություն է»,- նշել է շվեդ հետազոտողը։
Նրա կարծիքով, հետաքրքիր միտումներ են նկատվում պետական իշխանության ընտրության համակարգերի մշակման գործում։ Վերջին 50 տարում ավելացել է թե՛ ընտրական ժողովրդավարության, թե՛ ընտրական ինքնավարության թիվը։ Շատ փակ ինքնակալական պետություններ դարձել են ավելի ազատական և սկսել բազմակուսակցական ընտրություններ անցկացնել 1980-ական և 1990-ական թվականներին:
«Ոմանք դարձել են ընտրովի ժողովրդավարություններ, մինչդեռ շատերը կանգ են առել որպես ընտրական, սակայն` ինքնակալական պետություններ, ինչպիսիք են Ալժիրը և Պակիստանը»:
Միևնույն ժամանակ, ընտրական ժողովրդավարությունների թիվը 1972-ի 16-ից 2022-ին աճել է 58-ի, ինչը նրանց դարձնում է այս տարի ամենատարածված կառավարման տեսակն աշխարհում:
