Մենք բոլորս պետք է սովորենք մեր ժողովրդից՝ միասնականություն, նվիրվածություն, ազգային արժեքներ և հավատ, որ հաղթելու ենք

Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանի հարցազրույցը՝ Հանրային հեռուստաընկերությանը:

Պետրոս Ղազարյան – Բարի երեկո, պարոն Սարգսյան, շնորհակալություն, որ ժամանակ գտաք զրույցի համար:

-Բարի երեկո:

Պետրոս Ղազարյան -Ինչպե՞ս եք ընդհանուր գնահատում իրավիճակը, քանի որ այն րոպե առ րոպե փոխվում է:

-Եթե սկսեմ գնահատել իրավիճակը, գուցե սկսեմ իմ տպավորություններից Հայաստանի ներսում կամ Արցախում: Եվ, ճիշտն ասած, առաջին զգացմունքներս շատ մարդկային են: Ես հիացած եմ մեր ժողովրդի միասնականության ոգով, հենց առաջին օրվանից՝ սեպտեմբերի 27-ից: Այդ միասնականության ոգին, որ յուրաքանչյուրի մեջ էր՝ մեծից մինչև փոքր, և այս արհավիրքին, այս պատերազմին դիմակայելու վստահությունը, գիտեք, ինչ-որ իմաստով ինձ հիշեցրեց 1988- 89 թվականները, երբ Օպերայի հրապարակում հավաքվում էր մեր ժողովուրդը և անկախության նոր ճանապարհ էր դուրս գալիս, այդ միասնականության զգացումը կար, իր պետականության վերականգնման ճանապարհով գնացող ժողովրդի նոր արթնացած ազատությունը: Իսկապես հիացած եմ:

Նախագահ դառնալու հենց առաջին օրերին, երբ իմ առաջին ուղերձն էի գրում, 2018 թվականի ապրիլին էր, իմ ուղերձի մեջ երկու բառ կար, մեկը «հանդուրժողականությունն» էր, որովհետև շարժում էր սկսվել, և երկրորդ բառը՝ «միասնականությունը»: Հետաքրքիր է, որ այս երկուսուկես տարվա ընթացքում այդ երկու բառն անընդհատ կրկնվել են իմ բոլոր ուղերձների մեջ:

Այսօր՝ սեպտեմբերի 27-ից հետո, ես հայտնաբերել եմ, որ իմ ուղերձներում միասնականության մասին նշելն անիմաստ է, որովհետև ժողովուրդը մեզ բոլորիս միասնականության դաս տվեց: Ինքնակազմակերպվեց, ցույց տվեց հոյակապ կարգապահություն, ընդ որում՝ կարգապահություն, որով իմ շատ բարեկամներ արտասահմանից, որոնք տեղյակ են, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում, զարմացած են և իրենց հիացմունքի բառերն են արտահայտում: Հետևաբար, կարծում եմ՝ իմ հաջորդ ուղերձների մեջ եթե նույնիսկ գրեմ միասնականության մասին, ապա այն պետք է ուղղված լինի միայն քաղաքական դասին կամ վերլուծաբաններին:

Պետրոս Ղազարյան – Նրանց միասնականությունը Ձեզ բավարարո՞ւմ է:

– Ես խոսում եմ ընդհանրապես ժողովրդի միասնականության և բոլորի միասնականության պատրաստակամության մասին: Այնպես որ, զգացումը, որի մասին ուզում էի Ձեզ հետ կիսվել, հիացմունքն է և հպարտությունը: Այն, որ երիտասարդները, որոնք պատրաստ են կամավոր գնալ և շարունակել 30 տարի առաջ սկսված գործը, միայն հպարտության զգացում է առաջացնում: Կարծում եմ, որ մեր ժողովուրդը մեզ դաս է տալիս, որովհետև շատ հաճախ խոսում ենք ազգային արժեքների, մեր ազգային նպատակների մասին, և մեր յուրաքանչյուր հայ ընտանիք՝ ամենահեռավոր գյուղից սկսած մինչև քաղաքներ, ցույց տվեցին, որ այդ ազգային արժեքներն ուղղակի գտնվում են ընտանիքի ներսում:

Կարծում եմ՝ գուցե ճանապարհը մեր մեծ Կոմիտասի ճանապարհն է: Մեր հայկական դասական երաժշտությունը գտնելու համար Կոմիտաս վարդապետը գնում էր գյուղեր, պտտվում էր և գյուղացիների երգերն էր գրառում, որոնք հետագայում վերամշակվելուց հետո դարձան այն, ինչը կոչվում է հայկական դասական երաժշտություն: Հետևաբար մեր ազգային արժեքները փնտրելու համար նորից պետք է, հավանաբար, գնանք դեպի աղբյուրը՝ հայ ընտանիքը, սովորենք, թե որոնք են մեր հայկական արժեքները:

Կա նաև ցավի զգացում, որովհետև այս վերջին հինգ օրվա ընթացքում ամեն օր անընդհատ լսում ենք մարդկային կորուստների մասին: Իհարկե, շատ դժվար է, որովհետև իրականում կցանկանայի յուրաքանչյուր ընտանիքի՝ հոր և մոր, որ իրենց զավակին են կորցրել կամ տիկնոջը, որ իր ամուսնուն է կորցրել, կամ երեխաներին, որ իրենց հայրերին են կորցրել, նրանց ձեռքը բռնել և փորձել ասել այն խոսքերը, որոնք կարող են նրանց սփոփել: Չնայած սփոփանքը դժվար է այս պահին:

Յուրաքանչյուր զինվոր, անհատ, որ իր կյանքն է կորցրել հայրենիքին ծառայելիս, այդ օրը սկսել է որպես Արցախի Հանրապետության քաղաքացի կամ Հայաստանից եկած կամավոր, սակայն օրն ավարտել է որպես մեր ժողովրդի հերոս: Հպարտությամբ և հիացմունքով ուզում եմ կրկնել, որ այսօր կա նույն ոգին, ինչ 1990-ականների սկզբին:

Շատ լավ եմ հիշում, որ 1990-ականների սկզբից, երբ Հայաստանն անկախ դարձավ, դեսպան էի, ընդ որում՝ մի քանի տեղ՝ սկսած ՆԱՏՕ-ից, ԵՄ-ից և մի շարք երկրներում, ընդհանրապես Եվրոպայի հետ կապված հարցերով էի զբաղվում: Այդ ժամանակ մեր այսպես կոչված «բարեկամների» խորհուրդը միայն թվաբանության ոլորտից էր. ասում էին, թե գիտեք՝ հայերը փոքրաթիվ են, Ադրբեջանը շատ ավելի մեծ է, մեծաքանակ զենք, Թուրքիայի անուղղակի աջակցությունն ունի և այլն: Այսինքն՝ թվաբանությունն ասում էր, որ Արցախի ժողովուրդը և, ընդհանրապես հայ ժողովուրդը որևէ հնարավորություն չունի այդ պատերազմում հաղթելու: Պարզվեց, որ մեր կյանքը թվաբանություն չէ: Այն շատ բարձր, բարդ հանրահաշիվ է և, գուցե, ավելին, որովհետև մարդկային բանականությունը և նվիրվածությունը չես կարող թվաբանությամբ հաշվել: Իհարկե, հսկայական դժվարություններ կային այդ տարիներին, նոր էր պետականությունը ստեղծվում, բանակ, կենտրոնական բանկ, ֆինանսավորում, հսկայական տնտեսական դժվարություններ, բայց հայ ժողովուրդը հաղթեց: Ու ճիշտ նույն մարդիկ, որոնք 1990-ականների սկզբին ինձ ասում էին, որ որևէ հնարավորություն չկա, ասում էին, որ Արցախը տարածաշրջանում ունի ամենահզոր բանակը:

Պատմությունը կրկնվում է, որովհետև կան մարդիկ, որոնք նորից անելու են իրենց թվաբանությունը, որ այս կամ այն տեխնիկան չունենք, սա է քիչ է, այն է քիչ, դժվար է, սահմանները փակ են, լոգիստիկան է դժվար լինելու, և այլն, և այլն: Այս թվաբանության մեջ մարդիկ հաշվի չեն առնում բարձրագույն «հանրահաշիվը», որը մարդկային էությունն է: Մարդիկ չեն կարող պատկերացնել, որ ամեն հայ ինչ- որ տեղ նաև գերբնական ուժ ունի, որը գալիս է իր անցած ճանապարհից, էությունից, գուցե իր գենետիկայից կամ գուցե նրանից, որ յուրաքանչյուր հայի մեջ կա մի քանի մեծ արժեք: Այդ արժեքները նույնպես ցավոտ են. դրանից մեկը Եղեռնի պատմությունն է, և մեզնից որևէ մեկը՝ փոքրից մինչև զառամյալ ծերեր, չեն ուզում, որ այդ պատմությունը կրկնվի: Սա գենետիկ է, որովհետև կապված է մեր ազգային գոյատևման հետ: Ազգային գոյատևում ասելով նկատի չունեմ միայն Արցախի Հանրապետության գոյատևումը, այլև Հայաստանի Հանրապետության և մեր ողջ Սփյուռքի:

Ավելի պատկերավոր, գունային սպեկտորով նկարագրելով՝ ինձ համար շատ հստակ է, որ յուրաքանչյուր հայ իր սրտում և գլխում երեք գույն ունի, որոնք մեր եռագույն դրոշի գույներն են՝ մեր պետականությունն է, Արցախի պետականությունը և մեր ազգային արժեքները:

Այսօր դժվարություններն ուրիշ են, որովհետև միաժամանակ մեր ժողովուրդը, նախ և առաջ՝ Արցախի ժողովուրդը մի քանի պատերազմի է մասնակցում: Առաջին պատերազմը արցախյան պատերազմն է, որն Ադրբեջանը վերսկսել է սեպտեմբերի 27-ին, երկրորդը՝ այդ պատերազմում մասնակցում է Թուրքիան, որը նոր պատերազմ է, երրորդ պատերազմը, իհարկե, կորոնավիրուսն է, համավարակը, որը իրականում, եթե պատերազմն էլ չլիներ, մեզ համար հսկայական դժվարություններ էր առաջացնելու առողջապահության ոլորտում, մարդկային կորուստների ձևով:

Պետրոս Ղազարյան -Գո՞ւցե նրանք սա էլ էին հաշվարկել:

Իհարկե, կան դրանից բխող և հետևող տնտեսական դժվարություններ… Եվ համավարակը, և պատերազմական գործողությունները բերելու են դժվարին, տնտեսության բավականին լարված իրավիճակի, և խնդիրներ ունենալու ենք: Այս բոլորի մեջ կա մեկ այլ կոչ կամ զգացում, դա սթափությունն է: Ես հպարտ եմ, որ մենք ոգևորվում ենք: Հպարտ եմ, որ միասնական ենք, պատրաստ ենք նվիրվելու հայրենիքին, բայց այս բոլորը պետք է կատարել նաև շատ սառը և սթափ ձևով, կազմակերպված, կարգապահ և շատ սթափ գնահատելով բոլոր և՛ դրական, և ՛բացասական կողմերը: Պատերազմական գործողություններում, գործարար կյանքում, քաղաքականության մեջ հաղթանակի տարբեր ճանապարհներ կան: Հաղթանակի ճանապարհներից մեկը հաղթանակը ծրագրելն է: Մյուս հնարավոր ճանապարհներից մեկը հնարավոր պարտությունը կանխատեսելն ու մեկուսացնելն է: Կային մեծ զինվորական առաջնորդներ, որոնցից ամենահայտնին Նապոլեոնն էր, որը իր մարտավարությունը միշտ վարում էր բացառելով պարտությունը և ոչ թե ծրագրելով հաղթանակը: Մեր դեպքում մենք պետք է և՛ հաղթանակը ծրագրենք, և՛ բացառենք պարտությունը:

Այսինքն՝ պետք է դիտարկենք, որ այս պատերազմը հնարավոր է կարճաժամկետ պատերազմ լինի և երկարաժամկետ: Պատերա՛զմ, որ ոչ միայն ռազմի դաշտում է, այլ նաև վիրտուալ աշխարհում, դիվանագիտության ոլորտում: Հաղթանակը կապված է մեր միասնականության և ողջ ազգային եռանդի, ոգու և կամքի համախմբման հետ:

Պետրոս Ղազարյան –Պարոն նախագահ, պատերազմի, ամեն ինչի մեջ շատ կարևոր է այն մոտիվացիոն, որ ունեն կռվող կողմերը: Որո՞նք են դրանք:

-Մեր և Ադրբեջանի նպատակները տարբեր են: Մենք պայքարում ենք մեր կյանքի համար: Նախ և առաջ Արցախի մեր հայրենակիցները և ողջ հայ ժողովուրդը պայքարում են կյանքի համար: Ադրբեջանական կողմը պայքարում է տարածքի, հողի համար՝ ընդ որում, անվանելով դա տարածքային ամբողջականություն:
Տարածքային ամբողջականություն կոչվածն իրենց տրվել է որպես նվեր Ստալինի կողմից 70 տարով: Դրանից առաջ Ադրբեջանի կազմում Ղարաբաղը չի եղել, հազարամյակներ եղել է հայկական մելիքություն, հայկական տարածք, հայեր են այնտեղ ապրել և տեսել են ոչ միայն ադրբեջանցիների, այլև Չինգիզ խանի ու մյուսների արշավանքները:

Մենք կռվում ենք հայ կյանքի համար և կյանք ունենալու իրավունքի համար, իրավունք ունենալու ապրել այն հողում, որտեղ ծնվել ես, որտեղ ապրել են նախնիները, որտեղ մշակույթ են ստեղծել:

Պետրոս Ղազարյան -Ինչի՞ համար է կռվում Թուրքիան:

– Հիմա ես կգամ այդ հարցին, բայց ուզում եմ նաև հստակ մի տարբերություն նշել. մեր կյանքի փիլիսոփայության մեջ շատ էական է նաև ուրիշի նկատմամբ հարգանքը, և դա շատ հստակ երևում է: Եթե այսօր գնաք Շուշի քաղաք, եթե գնաք Ղարաբաղ, մուսուլմանական մզկիթներ կամ այլ բաներ չկան: Չկան ոչ թե որովհետև հայերը ոչնչացրել են, այլ չկան, որովհետև ադրբեջանցիները չեն ապրել այդտեղ: Շուշի քաղաքում ադրբեջանցիներն ապրել են հայերի հետ, և այնտեղ մզկիթ կա: Եվ ի տարբերություն ադրբեջանցիների և թուրքերի, մենք՝ հայերս, նաև արտասահմանից մեր բարեկամների միջոցով այդ մզկիթը վերականգնել ենք: Ես անցյալ տարի Շուշիում էի և լուսանկարվեցի մզկիթի առջև ու ուղարկեցի իմ շատ բարեկամների արաբական, իսլամական աշխարհում: Մենք տարբերվում ենք:

Ինչպես ասացի, ադրբեջանական կողմի նպատակն է ուղղակի գրավել այդ տարածքն ու ազատել հայերից: Կա միջազգայնորեն ընդունված բառ՝ ethnic cleansing (էթնիկ զտում): Այդ բառը թարգմանության կարիք էլ չունի: Մոտեցումը միջնադարյան է: Փոքր ազգերը, պետությունները կազմավորվելիս միշտ ձգտել են ազատության, իրենց սեփական մշակույթը, արժեքները իրենց սեփական ձեռքերում պահելու նպատակ են ունեցել: Միջնադարում այդպիսի նպատակները միշտ ջախջախվել են պատերազմների միջոցով: Սակայն ժամանակակից աշխարհում՝ 2-րդ Համաշխարհային պատերազմից հետո, 20-րդ դարում, երբ շատ մարդկային արժեքներ սկսում էին բարձրանալ և դառնում էին համընդհանուր, համամարդկային արժեքներ, սկսվում էր մի ուրիշ իրավիճակ, երբ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը դառնում էր շատ էական:

Պետրոս Ղազարյան –Ունենք այն, ինչ ունենք, պարոն նախագահ:

-Իհարկե, ես ինչու եմ ուզում սա համեմատել. մեր՝ հայաստանյան մոտեցումը ժամանակակից մարդու մոտեցում է, իսկ պատասխանը, որ մենք ստանում ենք, միջնադարյան պատասխան է:

Պետրոս Ղազարյան -Ինչո՞ւ են թուրքերը խառնվել, ինչո՞ւ են նրանք որոշել հարձակվել մեզ վրա, ինչո՞ւ են որոշել ահաբեկիչներ բերել Սիրիայից:

-Նախ ադրբեջանական կողմի մասին երկու բառով ասեմ: Շատ ցավալի է, որ ադրբեջանական կողմը, անցնելով ինչ-որ գործընթաց, որոշեց, որ սեպտեմբերի 27-ին մի կողմ է դնելու բանակցային գործընթացը: Ցանկացած բանակցության ընթացքում, անկախ նրանից, դա քաղաքական, ռազմական բանակցություն է, բիզնես բանակցություն է, միշտ չէ, որ կարող ես ուրախ լինել բանակցության ընթացքից, բայց դա չի նշանակում, որ պետք է դուրս գաս: Բանակցության ամբողջ իմաստն այն է, որ ունի գործընթաց, որի ընթացքում դուք իրար հետ զրուցելով կամ երկխոսությամբ վստահություն եք ներշնչում իրար և ի վերջո գալիս եք մի եզրահանգման, որն ընդունելի է կողմերի համար:
Ցավոք սրտի, Ադրբեջանը դուրս եկավ: Եթե փորձենք առաջին հինգ օրվա արդյունքները գնահատել, առաջինը հետևյալն է՝ հինգ օրում ապացուցվեց, որ Ադրբեջանը պատերազմով հաղթել Արցախին չի կարող:

Պետրոս Ղազարյան – Ապացուցվե՞ց:

– Այս պահին ապացուցված է:

Պետրոս Ղազարյան -Այնտեղ են, որտեղից սկսել են:

-Այո, ապացուցվեց, որ իրենք չեն կարող հաղթել: Այն նպատակները, որ դրել էին՝ գուցե կարճ ժամկետում գրավել Արցախը, Ստեփանակերտը, դրանք բոլորն ի չիք եղան, և այսօր հինգ օրվա պատերազմի արդյունքի մասին ենք խոսում:

Շատ հետաքրքիր ձևով ապացուցվեց, որ այս պատերազմի արդյունքում այսօր Թուրքիան ամբողջովին ազդեցություն ունի Նախիջևանի վրա՝ և՛ ռազմական, և՛ քաղաքական: Կարծում եմ՝ Թուրքիան շատ ավելի մեծ ազդեցություն ունի, քան Բաքուն այսօր:

Երրորդը, որ փաստ է, ապացուցվեց, որ Թուրքիան այս հակամարտության մաս է այսօր, բացահայտորեն: Եթե ադրբեջանական կողմի դրդապատճառները մի կողմ դնեմ և անդրադառնամ Թուրքիային՝ ես ամեն օր 4-5 խոշոր լրատվական ընկերությունների հարցազրույց եմ տալիս, և բոլորը տալիս են նույն հարցը՝ թուրքերն ասում են սա, ի՞նչ եք կարծում: Եվ ինչ են ասում թուրքերը՝ ստանդարտ:
Առաջին պատճառը, որ բերում են Ղարաբաղում իրենց մասնակցության՝ իրենք եկել են օգնելու իրենց էթնիկ եղբայրներին:

Գիտեք ինչ, թուրքերի էթնիկ եղբայրներն Ադրբեջանով չեն վերջանում, կան Իրանում, Հյուսիսային Կովկասում, Ռուսաստանի տարբեր շրջաններում, Միջին Ասիայում՝ մինչև Մոնղոլիա և Չինաստան: Եվ եթե էթնիկ եղբայրների մասին ենք խոսում, ապա էթնիկ եղբայրներ ունեն նաև Գերմանիայում, Շվեդիայում և ուրիշ տեղերում: Ի՞նչ է սա նշանակում: Որևէ տեղ եթե էթնիկ եղբայրների ինչ-որ խնդիր լինի, Թուրքիան պետք է սկսի միջնադարյան ձևով մասնակցե՞լ: Այս բացատրությունը, իրենց պատճառաբանությունը բացարձակ անընդունելի է:

Երկրորդը՝ թե Հայաստանում կան քրդական PKK-ի զինյալներ, որը ամբողջովին անիմաստ հայտարարություն է: Եվ ընդհակառակը, Հայաստանում կան քրդական և եզդիական փոքրամասնություններ, և այդ մարդիկ, որոնք Հայաստանում են ապրում, Հայաստանի քաղաքացի են, որոնք Արցախում են ապրում, Արցախի քաղաքացի են, կան ուրիշ փոքրամասնություններ ևս: Եվ նրանք, որպես քաղաքացի, հայերի նման, շատերն ինքնակամ գնում են պաշտպանելու իրենց երկիրը:

Երրորդը, որ շատ են փորձում տարածել մանավանդ Արևմուտքի համար, էներգետիկ պատճառն է՝ իբր պաշտպանում են գազամուղը: Դա որևէ տրամաբանություն չունի: Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթատարի և նոր գազամուղի կառուցումը 20 տարի առաջ էր: Եթե հայկական կողմը, լինի դա Արցախը, թե Հայաստանի Հանրապետությունը, որևէ մտադրություն ունեին ռմբակոծելու այդ գազատարը կամ նավթատարը, ապա ռմբակոծումը պետք է անեին 20 տարի առաջ, երբ առաջին 100 մետրն էին ուզում դնել, որովհետև դրանով կկանխեին կառուցումը: Կկանխեին նաև հետագա 20 տարիների ընթացքում, որ Ադրբեջանը միլիարդներ չսարքեր և այդ դոլարները օգտագործեր զենք գնելու համար և նավթի միջոցով ստացած միլիարդների զենքը օգտագործեր Հայաստանի դեմ՝ սպանելով ոչ միայն հայ զինվորներին, այլև հայ կանանց և երեխաներին:

Պետրոս Ղազարյան –Պարոն Նախագահ, իսկ ո՞րն է իրական պատճառը…

– Ասել, թե հայերն այսօր ծրագրում են կրակել այդ նավթատարի վրա, բացարձակ անհեթեթություն է: Հիմա իրականի մասին խոսենք:

Եկեք նայենք, թե ինչ է տեղի ունեցել վերջին տարիների ընթացքում: Վերջին երկու տասնամյակում Թուրքիան, որը կիսազինվորական երկիր է, անցավ ավելի քաղաքացիական կառավարման, բայց այդ քաղաքացիական կառավարումը որոշակի տեսակի է և որակի: Երկրորդը, Թուրքիան տնտեսական մեծ աճ ապրեց, ընդ որում դարձավ շատ ներդրողների սիրելի վայրը: Սակայն վերջին մի քանի տարիներին այդ ներդրումների մեծ մասը, մեծ ընկերությունները Թուրքիայից հեռացել են, որովհետև ոչ միայն անկում է, այլև պայմաններն իրենց գործունեության, բիզնեսի համար անընդունելի են:

Դրա փոխարեն կարծես թե վերադառնում են հետ՝ Օսմանյան կայսրության: Այսինքն, կարծես թե ժամանակի մեջ հարյուր տարի հետ ենք գնում: Ինչո՞ւ, որովհետև կարծես թե այսօր Թուրքիան որոշել է, որ շահեր ունի Հյուսիսային Աֆրիկայում, Եգիպտոսում, Լիբիայում (որտեղ Լիբիան, որտեղ՝ Թուրքիան), Իրաքում, Պարսից ծոցի ամբողջ երկայնքով, Սիրիայում: Այսօր թուրքերը խոսում են իրենց հնարավոր լարումների մասին նույն Բուլղարիայի հետ, և վերջապես արդեն Կովկասում՝ 360 աստիճան: Թուրքիան իրեն պահում է այնպես, կարծես իրենք հին Օսմանյան կայսրությունն են: Ես շատ լավ բարեկամ ունեմ՝ վերլուծաբան, որը համեմատում է, որ եթե Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կամ դրանից առաջ Թուրքիային անվանում էին Եվրոպայի հիվանդ բարեկամը, ապա, իր գնահատմամբ այսօր այդ հիվանդությունը կարելի է անվանել քաղցկեղ, որը տարածվում է, և ամենուր, ուր տարածվում է, մուտացիա է առաջացնում:
Իհարկե, ժամանակի իմաստով պատրաստությունը եղել է երկարաժամկետ, և ժամանակը ընտրված է շատ հստակ: Միացյալ Նահանգները զբաղված է նախագահական ընտրություններով, Ռուսաստանը՝ Բելառուսով, Ուկրաինայով և այլն:

Պետրոս Ղազարյան – Քովի՞դ:

-Չէ, դրանով բոլորն են զբաղված: Որո՞նք են իրական մոտիվները: Կարող ենք ենթադրել, բայց եկեք նայենք արդյունքին: Այո, իհարկե, հայերին դաս տալ՝ մեկ նպատակ: Արցախին դաս տալ և ցույց տալ Ադրբեջանին, որ եթե դուք չեք կարողանում Ղարաբաղի հարցը լուծել, մենք կլուծենք:

Երկրորդը, հայերին դաս տալ և հիշեցնել, որ եթե դուք կարծում եք, թե մենք պետք է Եղեռնը ճանաչենք, չարաչար սխալվում եք, զգուշացեք երկրորդ Եղեռնից: Եվ իհարկե, եթե նայելու լինենք տնտեսական իրավիճակին և Ադրբեջանին, այսօր Թուրքիան ունի հսկայական ներկայություն Ադրբեջանում: Եվ այդ ներկայությունը ոչ միայն սպաներն են, ոչ միայն զինվորականները, գեներալները, քաղաքական կամ ռազմական խորհրդականները, ռազմական ուժն է և տեխնիկան, որն իրենք են կառավարում: Ղարաբաղը վերցնելով որպես պատրվակ՝ հսկայական քանակությամբ ռազմական տեխնիկա է տեղակայված նավթատարների երկայնքով: Միաժամանակ, իրենց հետ բերել են վարձկաններ, որոնք իրենց բնույթով ջիհադիստ՝ ահաբեկիչ են, և դրանք ոչ թե մեկ-երկուն են կամ հարյուրը, այլ մի քանի հազար են:

Պատերազմը, ենթադրենք, ավարտվեց ինչ-որ օր հետո: Ի՞նչ եք կարծում, թուրքերը հեռանալո՞ւ են Ադրբեջանից, թե ոչ:

Պետրոս Ղազարյան -Իհարկե ոչ:

-Ի՞նչ եք կարծում, ջիհադիստները հեռանալո՞ւ են, գնալու են տո՞ւն: Նոր տեղ են փնտրելու: Այդ տեղը հաստատ Արցախը չէ կամ Հայաստանը: Կամ պետք է հարավ գնան կամ դեպի արևելք՝ Կենտրոնական Ասիա կամ Ռուսաստան և այլն: Բայց, եթե այս ծրագիրն իրականանա, մի բան հստակ է: Թուրքական ներկայությունն Ադրբեջանում նշանակելու է, որ իրենք հսկայական ազդեցություն են ունենալու քաղաքական որոշումների կայացման հարցում:

Պետրոս Ղազարյան -Այսինքն, բոլոր դեպքերում են հաղթած դուրս գալիս:

-Բոլոր դեպքերում իրենք հաղթած են դուրս գալիս, և ոչ միայն Ադրբեջանում. իմ մեկ ուրիշ լավ բարեկամն ասում է՝ սրա արդյունքում Ռուսաստանը և Թուրքիան ցամաքային սահման են ունենալու:

Պետրոս Ղազարյան -Չեն հաղթի Արցախում, կհաղթեն Ադրբեջանում:

-Այո, չեն հաղթի Արցախում, կհաղթեն Ադրբեջանում: Եվ իհարկե, կհաղթեն միջազգային հանրությանը, որովհետև էապես կմեծացնեն իրենց վտանգավոր ներկայությունը, որովհետև պատկերացրեք՝ մի բան է, երբ միջազգային նավթային ընկերությունները ժամանակին բանակցություններ են վարել Ադրբեջանի կառավարության հետ, պայմանագրեր են ստորագրել, սակայն այսօր այդ նավթային ուղիները կառավարվելու են Թուրքիայի կողմից: Եվ ինչ-որ տեղ Եվրոպան, որ ստանում է այդ նավթն ու գազը, ինչ-որ տեղ դառնալու է Թուրքիայի գերին:

Պետրոս Ղազարյան -Այսինքն, Ադրբեջանը կորցնում է իր սուվերենությունը:

-Ես չեմ կարող դա պնդել: Հրացի պատասխանն այդպիսի ձևակերպումով կարող ենք ունենալ մի շարք վերլուծաբաններից: Որպես Հայաստանի նախագահ՝ ես նմանատիպ պնդում չեմ կարող անել, բայց ես Ձեզ հետ կիսում եմ այն մտքերը, որ վերլուծաբաններն ունեն այսօր:

Այսինքն՝ Թուրքիան միշտ էներգետիկ ոլորտում խնդիրներ է ունեցել և դրա պատճառով իր համար շատ էական է եղել, որ ադրբեջանական նավթը, որը միայն ադրբեջանականը չէ, դա Կասպից ծովի և Կենտրոնական Ասիայից եկող նավթը և գազն է…

Այդպիսով, իրենք դառնում են այդ բոլորի կառավարիչը: Եթե նախկինում իրենք ընդամենը ստացող կամ հաճախորդ էին, ապա այս դեպքում դառնում են ինչ-որ իմաստով կառավարող: Մի կասկածեք, որ այդ կառավարման գործիքը իրենք շատ արդյունավետ օգտագործելու են և՛ եվրոպացիների, և՛ միջազգային հանրության, և՛ մյուսների դեմ:

Ինձ հարցնում են, թե արդյոք սա էներգետի՞կ պատերազմ է՝ նկատի ունենալով այն, որ թուրքերը եկել են, որ նավթատարը պաշտպանեն արցախցիներից: Իմ պատասխանը հետևյալն է՝ ոչ և այո: Ոչ, որովհետև Արցախը երբեք որևէ էներգետիկ ենթակառուցվածքներն ոչնչացնելու մտադրություն չի ունեցել և չունի, և այո, որովհետև թուրքերն ունեն այդ կառուցվածքները կառավարելու և իրենց խոսքն ունենալու իրավունք:

Պետրոս Ղազարյան -Պարոն նախագահ, ի՞նչ վիճակ ունենք հիմա. թուրքերն այսօր հարվածեցին Ստեփանակերտին, ակնհայտ է, որ Ալիևը մտել է խաղի մեջ, Թուրքիայի հետ գնալը իր համար ներքաղաքական շատ լրջագույն խնդիր է ստեղծելու: Մենք ունենք ողջ աշխարհի անդրադարձը: Կարելի է ասել, որ դիվանագիտական ողջ պոտենցիալը, որպեսզի կանգնեցվի պատերազմը, արդեն օգտագործված է: Մենք տեսել ենք եռանախագահող երկրների նախագահների հայտարարությունները, առանձին-առանձին հայտարարությունները, Մակրոնը Բաքվին մեղադրեց…

Դիվանագիտական ողջ գործիքակազմն օգտագործված է, բայց ունենք թուրքեր, որոնք ասում են՝ թքած աշխարհի կարծիքի վրա, մենք կռիվ ենք անելու:

-Չեմ կարծում, որ դիվանագիտական, քաղաքական կամ ռազմաքաղաքական ողջ պոտենցիալը օգտագործված է: Մինչև սեպտեմբերի 27-ը մենք իրավիճակ ունեինք, երբ Արցախի հակամարտությունը Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև էր, և կար հավասարակշռություն, որն այսօր էապես խախտված է, որովհետև կա նոր խաղացող, որը Թուրքիան է: Եթե ուզում ենք վերադառնանք հին ձևաչափին, ապա բնական է միայն մի ելք կա, որպեսզի թուրքերը դուրս գան:

Պետրոս Ղազարյան -Դուրս չեն գալիս:

-Միջազգային հանրության մեծ մասը իներցիայով դեռ կարծում է, որ խոսքը նորից Արցախի հիմնահարցի մասին է, տարածքային ամբողջականությունը ինքնորոշման իրավունքի դիմաց և այլն, և այլն: Հետևաբար, իրենց կոչերը երկկողմանի են, ուղղված են և՛ Ադրբեջանին, և՛ Հայաստանին, և՛ Արցախին, ասում են՝ դադարեցրեք ռազմական գործողությունները: Կարծում եմ, որ շատ կարճ ժամանակում մենք պետք է բոլոր հնարավոր և՛ դիվանագիտական, և՛ քաղաքական միջոցները ներդնենք, որ բացատրենք մեր բարեկամներին և ոչ բարեկամներին, ընդհանրապես միջազգային հանրությանը, որ գործ ունենք բոլորովին ուրիշ իրավիճակի հետ, որը վտանգավոր է ոչ միայն Արցախի, Հայաստանի համար, այլև ամբողջ տարածաշրջանի: Վտանգների մասին մենք արդեն խոսեցինք, որոնք թուրքերի հետ միասին գալիս են տարածաշրջան: Ժամանակն է, որ միջազգային հանրությունը տարբեր ձևերով, որոնք սպառված չեն, ճնշում գործադրի Թուրքիայի վրա՝ նրան կանգնեցնելու նպատակով: Իրականում, կարծում եմ, որ ամեն ինչ պետք է անենք ՝և՛ մեր պաշտոնական դիվանագիտությունը, կառավարությունը, Ազգային ժողովը…

Պետրոս Ղազարյան -Հայտարարվել է, որ երրորդ ուժ չպետք է մասնակցի, ռուսները բաց տեքստով, իրանցիները ասում են, Միացյալ Նահանգները ասում է, էլ ի՞նչ ասեն:

-Ներողություն, իմ դիվանագիտական փորձառությունը ինձ սովորեցնում է, որ ասել էլ կա, ասել էլ: Նույն բանը կարելի է ասել ուրիշ ձևով և կարելի է ցույց տալ, որ դու միայն չես ասում, այլ վաղը կարող է գործողությունների դիմես:
Հայաստանը դեռ իր բոլոր քարտերը չի խաղացել դիմելու համար՝ ելնելով երկկողմ իր պայմանագրերից և, միաժամանակ, իր բոլոր քարտերը չի խաղացել, քանի որ Հայաստանը մաս է կազմում միջազգային կառույցների: Մենք անպայման պետք է օգտագործենք զանազան տիպի դիվանագիտական ճնշումները՝ միջազգային կառույցների, կազմակերպությունների՝ սկսած Եվրամիությունից մինչև ՆԱՏՕ: ՊԵտք է անպայման խոսենք և՛ մեր բարեկամների, և՛ նաև ոչ բարեկամների հետ:

Այստեղ դիվանագիտության տարբեր ձևեր կան: Կա պաշտոնական դիվանագիտություն, կա նաև քաղաքացիական դիվանագիտություն: Մեր դեպքում քաղաքացիական դիվանագիտությունը մեր Սփյուռքն է:

Օգտվելով առիթից, ուզում եմ դիմել մեր Սփյուռքի բոլոր հայրենակիցներին: Ուզում եմ նախ և առաջ շնորհակալություն հայտնել, որովհետև կապված լինելով Սփյուռքի գաղթօջախների, երկրների, անհատների հետ, տարբեր տեղերից անընդհատ արձագանք եմ ստանում՝ հսկայական անհանգստության և աջակցության պատրաստակամության:

Ուզում եմ դիմել ձեզ, որ, իհարկե, պարտադիր է, անհրաժեշտ է, որ շարունակեք ֆինանսական աջակցությունը, որն իրականացվում է «Հայաստան» հիմնադրամի կողմից: Եթե կարող եք նյութական աջակցություն ուղարկել՝ նպատակաուղղված: Եթե ուղարկում եք զինվորների համար քնապարկեր, դա ընդունելի է կամ, ասենք, այն, ինչ բանակը, առողջապահության նախարարությունն ուզում է այսօր, այն, ինչ որ բացարձակ անհրաժեշտ է այս պայքարի համար: Միաժամանակ, ձեզնից յուրաքանչյուրն իր երկրում պետք է դառնա Հայաստանի դեսպանը, որ իր իսկ երկրի ղեկավարությանը ներկայացնի այն քաղաքական գործիչներին, որոնք կապված են համայնքին, կամ առանձին բարեկամների՝ իրական իրավիճակը ներկայացնելու համր:

Կրկնում եմ՝ իներցիայով շատերի պատկերացման մեջ սա հին արցախա-ադրբեջանական հակամարտություն է, որտեղ պետք է երկու կողմերին ասել, որ այլևս մի կրակեք և այլն: Սեպտեմբերի 27-ից հետո մենք մեր պատմության բոլորովին նոր փուլ ենք մտել: Այդ նոր փուլը պետք է բացատրենք մեր բարեկամներին և նաև նրանց, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով ավելի բարեկամական են Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, չնայած նրանց թիվն այսօր շատ չէ: Կարծում եմ, որ մեր պարտականությունն է՝ և՛ պաշտոնական դիվանագիտության, և՛ ոչ պաշտոնական դիվանագիտության, և քաղաքացիական դիվանագիտության՝ մեր Սփյուռքի միջոցով այս բացատրությունները տանել: Իհարկե, այս պատերազմը մեզ համար ավարտվելու է հաղթական, որովհետև մենք հինգ օր հետո ապացուցեցինք և էլի հինգ որ հետո կապացուցենք և 1990-ականների սկզբին ենք ապացուցել, որ այս ժողովուրդը չի կարող պարտվել:

Ցավալի է լինելու, որովհետև ունենալու ենք զոհեր: Արդեն ունենք: Ցավալի է, բայց ուրիշ ճանապարհ չկա, բացի հայրենիքը պաշտպանելը:

Պետրոս Ղազարյան -Պարոն նախագահ, ասում եք, որ դիվանագիտական ռեսուրսը սպառված չէ՞:

-Կարծում եմ, որ դեռ շատ անելիք ունենք: Եթե ասեի, որ դիվանագիտական, հանրային կարծիք ստեղծելու ռեսուրսը սպառված է, ապա ինչո՞ւ եմ ես օրական չորս-հինգ ընկերության հարցազրույց տալիս՝ Չինաստանում, հնդկական պետական հեռուստաընկերությանը, AlJazeera-ին: Ինչո՞ւ ենք մենք դրանով զբաղվում, եթե պետք է համարենք, որ սպառվել են: Ոչ, չենք սպառվել: Ինչպես ռազմադաշտում մեր զինվորները կանգնած են և պայքարում են ամեն օր, կարծում եմ, որ քաղաքական դաշտում, հանրային կարծիքի ձևավորման դաշտում, միջազգային և պաշտոնական դիվանագիտության ոլորտում մենք հսկայական անելիքներ ունենք և պետք է լարենք մեր բոլոր ուժերը, որ հասնենք մեր հիմնական նպատակին՝ Արցախի ժողովրդի պաշտպանությանը և հաղթանակին: Իսկ մնացածը, թե Ադրբեջանում ինչ կլինի, թե ովքեր կկառավարեն նավթուղին Ադրբեջանում՝ ադրբեջանցիները, թե թուրքերը, դա ավելի շատ նյութ է, որ մենք պետք է խոսենք մեր եվրոպացի կամ արևմտյան, արևելյան բարեկամների հետ, ասենք՝ մտածեք նաև ձեր ապագայի մասին, որովհետև այս փոփոխությունը, այս ալիքը միայն մեզ չի խփելու, հասնելու է նաև ձեզ:

Պետրոս Ղազարյան -Ինչպե՞ս եք գնահատում մեր կառավարության և ընդհանրապես, պետության այս հինգ օրվա գործունեությունը՝ դիվանագիտական ոլորտում, ռազմի դաշտում:

– Գիտեք, ես Անվտանգության խորհրդի անդամ չեմ, բայց հրավիրված եմ լինում խորհրդի նիստերին և իմ կարծիքը կամ խորհուրդը ասում եմ: Եվ ես կարծում եմ՝ իմ պարտականությունը ոչ թե հանրային կարծիք տալու մեջ է այս պահին, այլ իմ կարծիքը տալ կոնկրետ կառավարությանը, Անվտանգության խորհրդին, և ես պատրաստ եմ իմ ունեցած կապերով, կյանքի փորձառությամբ և իմ պատկերացումներով կիսվել իրենց հետ: Դա չի նշանակում, որ իմ կարծիքը բացարձակ ճշմարտություն է, բայց ամեն դեպքում, երբ ունեք քննարկում, երրորդ-չորրորդ կարծիքը կամ երկրորդ կարծիքը, որը հիմնված է որոշակի փորձառության վրա, կարող է շատ օգտակար լինել: Եվ ես որևէ րոպե կամ վայրկյան չեմ կասկածում և իմ կարծիքը շատ հստակ արտահայտում եմ:

Կարծում եմ՝ իմ պարտականությունն այստեղ ոչ թե հենց այս պահին գնահատականներ տալն է, որովհետև մենք բոլորս միասին ենք՝ սկսած նախագահից, կառավարություն, Ազգային ժողով, իշխող կուսակցություն կամ ընդդիմություն, բոլորս միասին ենք:

Ուզում եմ ձեզ հիշեցնել, որ մենք բոլորս պետք է սովորենք մեր ժողովրդից, որ բոլորիս սրտում և բոլորի գլխի մեջ երեք գույն կա՝ մեր եռագույնը: Մենք բոլորս պետք է սովորենք մեր ժողովրդից՝ միասնականություն, նվիրվածություն, ազգային արժեքներ և հավատ, որ հաղթելու ենք:

Պետրոս Ղազարյան -Շնորհակալություն, պարոն նախագահ: