Արցախի ջրային պաշարներն ու ջրամատակարարման առկա խնդիրները. ԱՀ նախկին վարչապետ Արայիկ Հարությունյանի վերլուծությունը

Լուրեր

04.11.2024 | 23:04
Ադրբեջանի ՊՆ ղեկավարը Սլովակիայում ռազմատեխնիկական համագործակցության հարցեր է քննարկել
04.11.2024 | 22:46
Թուրքիան մտադիր է ավելացնել պաշտպանական արտադրանքի արտահանումը 6,2 մլրդ դոլարի պայմանագրեր կնքելուց հետո
04.11.2024 | 22:30
Հայաստանի մի շարք հասցեներում էլեկտրաէներգիայի անջատումներ կլինեն
04.11.2024 | 22:14
Ադրբեջանը 4,7 մլն դոլար է վճարել լոբբիստներին՝ COP29-ից առաջ իր «ավտորիտար իմիջը մաքրելու» համար․ Democracy for Sale
04.11.2024 | 21:58
Մեղրաշենի բնակչի սպանության համար մեղադրանք է ներկայացվել նրա համագյուղացուն. ՔԿ
04.11.2024 | 21:43
Սպիտակ տան և Հարիսի նստավայրի շուրջ անվտանգության պատնեշներ են տեղադրվել
04.11.2024 | 21:30
Փաշինյանը Պուտինին չէր դիմի, եթե ռուսները չուզեին հեռանալ Մեղրիից և Զվարթնոցից․ ՌԴ-ն ասել է՝ դու ասա՝ կհեռանամ․ Ազատ Արշակյան․ ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
04.11.2024 | 21:16
«Գոյ»-ին բանալի չտվեցին. թատրոնի դերասանները շարունակում են թակել «արդարադատության դուռը». ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
04.11.2024 | 21:01
Նյու Յորքի իշխանությունները բնակիչներին կոչ են արել խնայել ջուրը երաշտի պատճառով
04.11.2024 | 20:45
Հայտնի է` ինչ կազմով կներկայանա Հայաստանի հավաքականը սամբոյի մեծահասակների աշխարհի առաջնությանը
04.11.2024 | 20:30
ՀՀ իշխանությունը կարող է Բաքու գնալ COP29-ին մասնակցելու, եթե հայ ռազմագերիները վերադարձվեն, Բաքուն գին վճարի․ Բորիս Նավասարդյան․ ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
04.11.2024 | 20:22
Էրդողանն ու Ալիևը Ղրղզստանում կմասնակցեն Թյուրքական պետությունների կազմակերպության ղեկավարների գագաթնաժողովին
04.11.2024 | 20:13
Վթար Երևան-Մեղրի ավտոճանապարհին․ կան տուժածներ
04.11.2024 | 20:01
Ֆրանսիայում դատական ​​գործ է հարուցվել TikTok-ի դեմ դեռահասների մահվան պատճառով
04.11.2024 | 19:45
180 հազար դոլար և 15 երգից ընդամենը 3-ը Երևանի մասին․ ինչի համար են ծախսվել հարկատուների գումարները. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
Բոլորը

«Ազատ հայրենիք» կուսակցության նախագահԱրցախի նախկին վարչապետտեխնիկական գիտությունների թեկնածու Արայիկ Հարությունյանը «Արցախի ջրային պաշարներն ու ջրամատակարարմանառկա խնդիրները» թեմայով հանդես է եկել վերլուծական  հոդվածով:

Արցախի ջրային պաշարներն ու ջրամատակարարման առկա խնդիրներըվերլուծություն

Տարիներ առաջ գրածս թեկնածուական ատենախոսությունն բովանդակային առումով առնչվում էրԱրցախի ջրային ռեսուրսներին (մասնավորապես՝ Սարսանգի ջրամբարին): Այն հաջողությամբպաշտպանեցիբայց թեման այնքան խորն ու հետաքրքիր էրոր շարունակական հետազոտության կարիքուներՀերթական առիթն էլ այս տարի Արցախում ջրամատակարարման (խմելու և ոռոգման առումներով)սուր արտահայտված խնդիրն էրՊատճառները հասկանալու համար թույլ տվեք որոշակի համադրումներկատարել:

Ընդհանրապես, ցանկացած տարածքի կլիմայի, ինչպես նաև ջրային հաշվեկշռի տարրերի ձևավորման գործում մթնոլորտային տեղումներն ունեն իրենց դերը: Արցախում և հարակից տարածքներում մթնոլորտային տեղումների ստացիոնար դիտարկումներ սկսվել են դեռևս 1891թ.-ից, իսկ առավել ծավալուն աշխատանք՝ 1925-30թթ.-ից: Դիտարկումներն իրականացվել են 52 օդերևութաբանական կայաններից (որոնցից 21-ը տեղակայված էին Արցախում. ցավոք, ներկայումս մոտ 10-ն են գործում)՝160-2470 մետր բարձրությունների միջակայքում: Արցախի տարածքում մակերևութային և ստորերկրյա ջրերի ձևավորման, շարժման և կուտակման օրինաչափությունները մեծ չափով պայմանավորված են այստեղ տարածված ապարների հատկություններով և ջրաերկրաբանական պայմաններով:

Լեռների գագաթային հատվածներում ջրաերկրաբանական պայմանները մթնոլորտային տեղումների ծծանցման (ֆիլտրացման) համար նպաստավոր չեն, որի պատճառով այստեղ ստորերկրյա ջրերի մեծ կուտակումներ չկան: Ավելին, Արցախի լեռները ունեն միաթեք կառուցվածք (հյուսիս արևմուտքից՝ հարավ արևելք), ուստի ներծծվող ջրերի մեծ մասը խորքային ճանապարհով դուրս է գալիս հանրապետության սահմաններից հիմնականում դեպի Ադրբեջանի տարածք և սնում այնտեղ գտնվող ճնշումային և ոչ ճնշումային ստորերկրյա ջրավազանները:

Այնտեղ, ուր լեռնալանջերը ունեն մեծ թեքություն (հիմնականում այդպես է), մթնոլորտային տեղումները ունեն մեծ հոսք, որը արագությամբ հեռանում է և գրեթե չի մասնակցում ստորերկրյա ջրերի ձևավորմանը (հիմնականում գարնանային վարարումներով): Այդ պատճառով շատ աղբյուրներ հատկապես ամառային շրջանում չորանում են:

Իսկ ի՞նչ է տեղի ունեցել ընթացիկ տարվա ութ ամիսներին: Ներկայացնեմ մթնոլորտային տեղումների միջին բազմատարյա (մոտ ինիսուն տարիների արդյունքով) քանակը ստորև բերված աղյուսակի տեսքով.

Աղյուսակից երևում է, որ այս ամառվա տեղումները հանրապետության տարածքում կազմել են բազմատարյա միջին ցուցանիշի 5-30 %-ը: Բազմատարյա տեղումների միջին քանակից զգալիորեն նվազել է նաև անցած 8 ամիսների տեղումների քանակը: Ու սա է ներկայումս առկա ջրի սակավության հիմնական պատճառը: Իսկ տեղումներն Արցախում հիմնականում կապված են արկտիկական և բարեխառն օդային զանգվածներից գոյացած ցուրտ օդային զանգվածների ներխուժման հետ (և այն որևէ կապ չունի Սևանա ջրի մակարդակի, ՀԷԿ-երի գործունեության և այլ գործոնների հետ):

Իսկ հիմա ներկայացնեմ մի քանի հետաքրքիր ցուցանիշներ Թարթառ գետի ջրագրությունից:

Վերջին 90 տարվա արդյունքներով՝ Թարթառ գետի բազմատարյա տարեկան հոսքը Մարտակերտի շրջանի Գետավան գյուղի մոտ կազմել է 15,3 մ/խ: Իսկ 1996թ.-ից սկսած՝ վերջին 22 տարիների ընթացքում, 15,1 մ/խ: Այսինքն տարբերությունն այդքան էլ մեծ չէ:  Բայց տատանումներ պարբերաբար գրանցվում են, ինչպես, օրինակ, 2001թ.-ին միջին տարեկան հոսքը 8,2 մ/խ էր, 2003թ.-ին՝ 22,5 մ/խ: Ինչը վկայում է տատանումների մեծ տարբերության մասին:

Ինչո՞ւ ներկայացրի հենց այս օրինակը. որպեսզի հաստատենք, որ նման իրավիճակները կրկնվող են: Արցախը ավելի մեծ երաշտներ է տեսել պատմության ընթացքում:

Լուծումներ տալու համար պետք է շարունակենք արդեն իսկ սկսած ինտենսիվ աշխատանքները՝ ավելի մեծ ուշադրության կենտրոնում պահելով արտեզյան ջրհորների, նոր ջրամբարների կառուցումը, Սարսանգի ջրերը Թարթառ գետի աջափնյա հատված տեղափոխումը և, ամենակարևորը, կորուստների նվազեցումը:

Համեմատության համար նշենք, որ Իսրայելը ունի 1,8 մլրդ խ/մ ջրային պաշարներ, 8 մլն բնակիչ և 200 հազ. հեկտար կայուն ոռոգովի տարածք, իսկ միայն Արցախի ջրային ռեսուրսները հասնում են 2,5 մլրդ. խ/մ-ի…

Ստեղծված իրավիճակը պետք է փոխենք միասին՝ հանուն հզորացող հայրենիքի, հանուն մրցունակ տնտեսություն ունեցող Արցախի: Մի խոսքով՝ անելիքները շատ են, բայց հաստատուն է նաև կամքը և ընթացքը դեպի ավելի բարեկեցիկ ապագա: