10 զոհի համար ոչ ոք դեռ պատասխան չի տվել․ Մարտի 1-ից 17 տարի անց մեղավորներ չկան. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ

Այն, ինչ տեղի ունեցավ 17 տարի առաջ գարնան առաջին օրը, մինչ այժմ իր հետքն է թողել հայ հասարակական-քաղաքական կյանքում։ 2008 թվականի փետրվարի 19-ին Հայաստանում, տեղի և միջազգային դիտորդների պնդմամբ՝ բազմաթիվ ընտրախախտումներով և վարչական ռեսուրսի չարաշահումներով տեղի ունեցած նախագահական ընտրություններից հետո նախագահ դարձավ Սերժ Սարգսյանը։ Նրա մրցակից, Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և կողմնակիցները չընդունեցին ընտրությունների արդյունքները, ըստ որոնց՝ Տեր-Պետրոսյանը ստացել էր 21,5 տոկոս ձայն, իսկ Սերժ Սարգսյանը՝ 52.8 տոկոս։ Ընտրություններին հաջորդած հանրահավաքներն ու  ցույցերն ավարտվեցին մարտի 1-ին՝ իշխանությունների կողմից բռնի ուժի գործադրմամբ, ինչի հետևանքով զոհվեց 10 անձ, մոտ 300-ը վիրավորվեց։

Մարտի 1-ի արյունալի իրադարձություններից 17 տարի անց որևէ մեկն այդպես էլ չի դատապարտվել 10 քաղաքացիների սպանության համար։ Տարբեր մեղադրանքներով մի քանի տասնյակ անձինք տարիների ընթացքում կանգնեցին դատարանի առաջ, սակայն, այսպես ասած, մայր գործը գրեթե երկու տասնամյակ է՝ դեռևս նախաքննության փուլում է։

Այդ վարույթներով անցնում են նախկին բարձրաստիճան մի շարք պաշտոնյաներ, որոնք այսօր հետախուզման մեջ են։ Գործի բացահայտումը դանդաղում էր, քանի որ, ըստ իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչների, արյունալի իրադարձությունների մասին փաստող գլխավոր ապացույցների մի մասը կեղծվել էին։ Այսօր էլ Գլխավոր դատախազությունը շեշտում է՝ դա կատարվել է արյունալի իրադարձությունների շղթան կոծկելու համար։ Այդ օրերին դեռևս նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող Քոչարյանը, ինչպես տարիներ առաջ, այնպես էլ այսօր, հերքում է բոլոր մեղադրանքները։

2008-ի մարտի 1-ին «Չերյոմուխա 7» գազային նռնակից երեք երիտասարդ սպանվեց, որոնցից մեկը 28-ամյա Գոռ Քլոյանն էր։ Նրա հայրը՝ Սարգիս Քլոյանը, դեռևս նախորդ տարի Factor TV-ի հետ զրույցում արյունահեղության հրահանգ տվողների հստակ անուններ էր նշել։ Այս անունները, և ոչ միայն, տարիներ շարունակ հնչեցրել է նաև նախկին ընդդիմադիր գործիչ, այժմ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, որը 2008-ի մարտի 1-ին ցուցարարների առաջին շարքերում էր։ Եթե անունները հայտնի են, գործն էլ, ըստ Փաշինյանի, ամբողջությամբ բացահայտված, ապա ինչո՞ւ մեղավորները պատժված չեն։

Փաշինյանի նշած «հայտնի իրավական որոշումներից» գլխավորը 2021 թվականի մարտի 26-ին Սահմանադրական դատարանի կողմից հակասահմանադրական ճանաչված 300․1 հոդվածն է, որը պատիժ է սահմանում սահմանադրական կարգի տապալման համար։ Այդ ժամանակ ամբաստանյալի աթոռին հայտնված ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի, 2008 թվականին պաշտպանության փոխնախարար Յուրի Խաչատուրովի, Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Սեյրան Օհանյանի և ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցվեց, սակայն 3 տարի անց՝ 2024 թվականի սեպտեմբերին, գործը վերաբացվեց, իսկ բարձրաստիճան նախկին պաշտոնյաներին առաջադրված մեղադրանքները վերաորակվեցին՝ պաշտոնեական լիազորություններն անցնել, որն անզգուշությամբ առաջացրել է ծանր հետևանքներ հոդվածների հատկանիշներով։ Սակայն այստեղ էլ, կարծես թե, վաղեմության ժամկետն անցած լինելու հիմքով գործի կարճման վտանգ կա։

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ղեկավարած Հայ ազգային կոնգրեսի (ՀԱԿ) ներկայացուցիչն ասում է՝ մեծ ակնկալիքներ չունեն։ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո հետո Գլխավոր դատախազությունը և առանձին անհատներ արդարացման գործընթաց սկսեցին, ինչի արդյունքում երկու տասնյակ անձ արդարացվեց Մարտի 1-ի զանգվածային անկարգության շինծու գործերով։ Արդարացվածների թվում էին Նիկոլ Փաշինյանը, Սասուն Միքայելյանը և այլք։

Ի վերջո, քաղաքական կամքի բացակայությո՞ւն, թե՞ իրավական գործընթացի տապալում, ո՞րն է 17 տարիների ընթացքում Մարտի 1-ի չբացահատման գլխավոր պատճառը, եթե հաշվի առնենք, որ գործը վերաբացվեց 2018 թվականին՝ մինչ այդ Մարտի 1-ի գործով դատապարտված Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո։

Թե ովքեր են մեղավոր 10 քաղաքացիների զոհվելու, ավելի քանի 300-ի՝ վիրավորվելու, տարիներ առաջ մի քանի հարյուրի հասնող անձանց անօրինական դատապարտվելու համար, հարցի պատասխանը 17 տարի անց չկա։ Փոխարենը չեն դադարում նախկին ու ներկա բարձրաստիճան պաշտոնյաների փոխադարձ մեղադրանքները։

Իսկ ե՞րբ իրական և արդար դատավճիռներ կտեսնեն 10 որդեկորույս ընտանիքները։ Նրանք առայժմ իրենց սփոփանքը կարող են գտնել միայն արյունոտ իրադարձությունների վայրում 2023-ին տեղադրված հուշարձանի մոտ։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Ռոզա Վարդանյան