Աշխարհում առաջին անգամ կիրառվել է Իլոն Մասկի Neuralink մարդկային ուղեղի իմպլանտը հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար
Հաղորդաշարեր
01.06.2024 | 15:40Պատկերացրեք, որ խաղում եք «Մարիո Քարտ» մրցարշավային մեքենաների խաղը՝ օգտագործելով միայն ձեր ուղեղը ոլորապտույտ ճանապարհների բարդ շարքով մեքենան վարելու համար:
Ուղեղ-համակարգիչ ինտերֆեյս տեխնոլոգիան (BCI), որը մարդու ուղեղի ազդակները վերածում է մեքենայի համար հասկանալի հրամանների և թույլ է տալիս մարդուն մտքի ուժով ղեկավարել համակարգիչը, շարունակում է աննախադեպ կերպով զարգանալ։ Այս հոդվածում կխոսենք երկու կարևոր իրադարձության մասին․ Իլոն Մասկի ստեղծած Neuralink-ի կողմից հաշմանդամություն ունեցող անձի ուղեղում իմպլանտ տեղադրելու և Տեխասի համալսարանի կողմից ստեղծված համակարգչի մասին, որն աշխատում է մտքի թելադրանքով։
Իլոն Մասկը և Neuralink-ի իմպլանտները
Neuralink-ը նյարդատեխնոլոգիական ընկերություն է, որը հիմնադրվել է Իլոն Մասկի կողմից և առաջամարտիկ է ուղեղ-մեքենա ինտերֆեյսների (BMIs) մշակման գործում՝ նպատակ ունենալով միաձուլել մարդու ուղեղը արհեստական բանականության հետ: Այս տեխնոլոգիան, որը ներառում է ուղեղում չափազանց նուրբ նյարդաթելերի իմպլանտացիա, փոխակերպող ներուժ ունի հատկապես հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար:
Neuralink-ի իմպլանտը մետաղադրամի չափ ունի, այն նախատեսված է մարդու գանգի մեջ տեղադրվելու համար։ Այն կարող է ուղղակիորեն կապ հաստատել ուղեղի հետ և փոխանցել ազդակներ: Սարքը ուղեղին միանում է մանր, ճկուն թելերի միջոցով, որոնք մարդու մազի լայնության մոտ մեկ տասներորդն են կազմում։ Դրանք կարող են վերահսկել հազարավոր նեյրոնների գործունեություն: Այս թելերը հայտնաբերում են նեյրոնային ազդանշանները և դրանք փոխանցում արտաքին համակարգիչներին՝ թույլ տալով օգտվողներին կառավարել թվային սարքերը միայն մտքի միջոցով:
Neuralink-ի հիմքում ընկած տեխնոլոգիան զգալի առաջընթաց է ներկայացնում BMI տեխնոլոգիայի մեջ: Այն խոստանում է աննախադեպ ճշգրտություն ուղեղի գործունեության ընթերցման ժամանակ, որը կարող է շեշտակիորեն խթանել նեյրոպրոթեզավորման տեխնոլոգիաները:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար, որոնք ունեն ֆիզիկական լուրջ սահմանափակումներ, ինչպիսիք են քառատրոփլեգիան կամ նյարդաբանական խանգարումները (օրինակ՝ Պարկինսոնի հիվանդությունը), Neuralink-ը կարող է նոր կյանք առաջարկել: Իմպլանտը կարող է անհատներին հնարավորություն տալ կառավարել համակարգիչներն ու շարժական սարքեր՝ օգտագործելով իրենց միտքը, ինչպես նաև վերականգնել հենաշարժողական ֆունկցիաները և նույնիսկ բարելավել հաղորդակցման ունակությունները նրանց համար, ովքեր ի վիճակի չեն խոսել:
Neuralink-ի առաջին կլինիկական փորձարկումները կենտրոնացած են ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցող անձանց վրա: Մասնակիցների ընտրությունն իրականացվել է զգուշորեն՝ հիմնվելով հատուկ չափանիշների վրա, որոնք ներառում են հաշմանդամության ծանրությունը և իմպլանտի օգտագործման միջոցով զգալի բարելավման հնարավորությունները: Առաջին պիլոտային փորձարկումներն արդեն իսկ արձանագրել են զգալի առաջընթաց։ Մասնակիցներից ոմանք կարողացել են կառավարել թվային ինտերֆեյսները՝ առանց ֆիզիկական ներգործության՝ իմպլանտացիայից անմիջապես հետո:
Պիլոտավորումից՝ իրական կիրառում
ԱՄՆ Արիզոնա նահանգից 29-ամյա Նոլանդ Արբոն իմպլանտի առաջին կիրառողն է եղել (2024-ի հունվար)։ Վերջինս 2016 թվականին դժբախտ պատահարի հետևանքով պարալիզացվել էր, ինչի պատճառով կյանքի որակն ամբողջությամբ կորցրել էր։ Պատահաբար իմանալով Neuralink-ի մասին, նա լրացնում է դիմում-հայտ, որով վիրահատության պատրաստակամություն է հայտնում։ Վիրահատության հաջորդ օրը նրան դուրս են գրում, դրանից անմիջապես հետո նա կարողանում է կիրառել իմպլանտը։ Այս տեսանյութում Արբոն խաղում է շախմատ։ Հարցազրույցում պացիենտը դրական արձագանք է տալիս իմպլանտի մասին և շնորհակալություն հայտնում ընկերությանը։
Պետք է նշել, որ դեռևս 2004 թվականին իրականացվել է մարդու ուղեղի իմպլանտի տեղադրման առաջին փորձը, որը հաշմանդամություն ունեցող անձին օգնել է շարժել համակարգչի կուրսորը՝ միայն իր մտքերի միջոցով: Սակայն պետք է նաև ասել, որ ավելի հին իմպլանտները կցված են եղել արտաքինից՝ լարերով միանալով մարդու գանգից դուրս գտնվող սարքին, մինչդեռ Neuralink-ի սարքը տվյալները փոխանցում է անլար եղանակով:
Այս առումով Neuralink-ը մրցակցում է ուղեղի և համակարգչային ինտերֆեյսի մի քանի այլ ընկերությունների հետ, այդ թվում՝ Synchron-ի, որը ստենտի նման սարք է մշակել՝ տեղադրելով պարանոցային երակում՝ հիվանդի գլխուղեղի վերևում:
Չնայած խոստումնալից առաջընթացին, Neuralink-ի տեխնոլոգիան զերծ չէ իր մարտահրավերներից և էթիկական մտահոգություններից: Իմպլանտացիայի գործընթացի ինվազիվ բնույթը զգալի բժշկական և էթիկական հարցեր է առաջացնում: Այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են երկարաժամկետ անվտանգությունը, հաքերային հարձակման հնարավորությունը և նյարդաբանական տվյալների խորը հասանելիության հետևանքները։
Տեխասի համալսարանի ուղեղ-համակարգիչը
Պատկերացրեք, թե ինչպես եք կառավարում տեսախաղը ձեր մտքերի միջոցով։ Այս բեկումնային տեխնոլոգիան, որը մշակվել է Տեխասի համալսարանի հետազոտողների կողմից, օգտագործում է ուղեղ-համակարգիչ ինտերֆեյսի (BCI) հզորությունը՝ զուգակցված մեքենայական ուսուցման հետ՝ հեղափոխելու խաղերը և օգնելու հաշմանդամություն ունեցողներին:
Ի տարբերություն ավանդական BCI-ների, որոնք պահանջում են մանրամասն, օգտագործողի համար հատուկ չափորոշումներ, այս նոր համակարգը կարող է ինքնաբերաբար կարգավորվել: Խաղի ընթացքում սովորելով օգտատիրոջ ուղեղի ազդանշաններից՝ այն արագ հարմարվում է՝ տարբեր մարդկանց հնարավորություն տալով օգտագործել նույն սարքն առանց ժամանակատար կարգավորումների: Այս նորամուծությունը զգալիորեն պարզեցնում է գործընթացը՝ ճանապարհ հարթելով կլինիկական միջավայրերում ավելի լայն օգտագործման համար, որտեղ նման տեխնոլոգիան կարող է բարելավել հաշմանդամություն ունեցող անձանց կյանքի որակը:
Համակարգն աշխատում է էլեկտրոդներով լցված գլխարկի միջոցով, որը ֆիքսում է ուղեղի էլեկտրական գործունեությունը: Այնուհետև այս տվյալները վերծանվում են իրական ժամանակում խաղի գործողությունները վերահսկելու համար: Առայժմ տեխնոլոգիան փորձարկվել է վերահսկվող միջավայրում՝ մարդկանց հետ, որոնք խաղում են ավտոարշավային խաղ և կատարում են ավելի պարզ գործողություններ։
Այս զարգացումները ոչ միայն նպատակ ունեն ստեղծել ավելի մատչելի խաղային փորձ, այլ նաև նպաստել բժշկական վերականգնման ոլորտում առաջընթացին: Վերջնական նպատակն է կիրառել այս տեխնոլոգիան այնպիսի օժանդակ սարքերի վրա, ինչպիսիք են հաշմանդամություն ունեցողների սայլակները և ռոբոտային վերջույթները՝ նպաստելով ֆիզիկական սահմանափակումներ ունեցող անհատների անկախությանը:
Այս տեխնոլոգիաները կարող են կտրուկ փոխել հաշմանդամություն ունեցող անձանց կյանքի որակը, դրանք շարունակաբար կատարելագործվում են:
Ալեքսանդր Մարտիրոսյան