Անկարա-ՆԱՏՕ բարդ հարաբերությունների պատմությունը․ ինչո՞ւ Թուրքիան չէր շտապում վավերացնել դաշինքին Շվեդիայի անդամակցության հայտը․ Foreign Policy

Լուրեր

14.12.2024 | 19:57
Ինչ իրավիճակ է ճանապարհներին 19։35-ի դրությամբ
14.12.2024 | 19:00
Մեքենաների մեջից լսվող երաժշտությունը նախ պետք է կարգավորվի օրենքով, մինչև որ դառնա մտածելակերպ. Սասուն Սահակյան. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
14.12.2024 | 18:52
Կամային հաղթանակ Դանիայի նկատմամբ. ֆուտզալի Հայաստանի ազգային հավաքականի հաջող մեկնարկը ԵՎՐՈ 2026-ի որակավորման հիմնական փուլում
14.12.2024 | 18:16
ՆԳ նախարարը Ոստիկանության անձնակազմի հետ օպերատիվ խորհրդակցություն է անցկացրել
14.12.2024 | 17:43
Հաստատվել է ՖԻՖԱ Աշխարհի 2026 թվականի առաջնության որակավորման փուլի խաղացանկը
14.12.2024 | 17:18
Երևանի 4 վարչական շրջանում փոշու պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան
14.12.2024 | 16:44
Անդրանիկ Հովհաննիսյանն իր հավատարմագրերն է հանձնել Վիեննայում ՄԱԿ-ի գրասենյակի գլխավոր տնօրենին
14.12.2024 | 16:15
Վրաստանի նախագահ է ընտրվել ազգային հավաքականի նախկին ֆուտբոլիստ Միխայիլ Կավելաշվիլին
14.12.2024 | 15:55
Օդի ջերմաստիճանը կնվազի
14.12.2024 | 15:31
Ավազակային հարձակում, սպանություն և սպանության փորձ կատարած ոստիկանության գնդապետը ցմահ ազատազրկվեց. Գլխավոր դատախազություն
14.12.2024 | 15:01
Բետիսն առաջընթաց է Թիկնիզյանի համար․ Գուրենկո
14.12.2024 | 14:42
Թողարկվելու է մաեստրո Տիգրան Մանսուրյանի կինոերաժշտության ալբոմը
14.12.2024 | 14:18
Ռուսաստանում արգելափակվել է Viber-ը
14.12.2024 | 13:57
Պետության կողմից փոխհատուցվող արտամարմնային բեղմնավորման ծրագրին այս տարի ավելի քան 6300 շահառու է դիմել
14.12.2024 | 13:33
Առողջության համապարփակ ապահովագրությունը ներդրվելու է․ Անահիտ Ավանեսյան
Բոլորը

Թուրքիայի խորհրդարանը վերջապես հաստատեց ՆԱՏՕ-ին անդամակցության Շվեդիայի հայտը, և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն արագորեն վավերացրեց այդ որոշումը: Foreign Policy-ն իր անդրադարձում նշում է, որ Շվեդիային ՆԱՏՕ-ի անդամակցության հաստատումը ձգձգվում է ավելի քան մեկ տարի։ Մինչ ՆԱՏՕ-ի բոլոր անդամները՝ բացի Հունգարիայից, աջակցում էին Ստոկհոլմի անդամակցությանը, թուրք առաջնորդները սկանդինավյան երկրին մեղադրում էին «քուրդ ահաբեկիչներին» ապաստան տալու մեջ: Նրանք Շվեդիայից պահանջում էին խստացնել հակաահաբեկչական օրենսդրությունը, արտահանձնել Թուրքիայում ահաբեկչական գործունեության մեջ մեղադրվող մարդկանց և վերսկսել զենքի վաճառքը Թուրքիային։ Թվում է, թե ԱՄՆ-ը Շվեդիայի՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հաստատումը կապել էր Թուրքիային F-16 կործանիչների ապագա վաճառքի հետ:

Քանի որ Շվեդիայի մուտքը դաշինք կանգ էր առել, վերլուծաբանները նախազգուշացրել էին դաշինքի անկման մասին և առաջարկում «մտրակի ու բլիթի» քաղաքականություն՝ Անկարային սանձելու համար: Ոմանք այնքան հեռուն էին գնացել, որ առաջարկում էին Թուրքիային հեռացնել ՆԱՏՕ-ից, չնայած այն հանգամանքին, որ նման գործողությունը գործնականում անհնար է կառույցի կանոնադրությամբ: Այս մտահոգություններն ու սպառնալիքները գալիս են այն ժամանակ, երբ ամերիկացի փորձագետների համար սովորական է դարձել Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը որպես «գործարքային» բնութագրելը, ինչը նշանակում է, որ թուրքական ազգային շահերը գերակայում են ՆԱՏՕ-ի ընդհանուր արժեքների նկատմամբ: Նրանք պնդում են, որ ժամանակին ԱՄՆ-ի վստահելի, արևմտյան կողմնորոշման դաշնակից Թուրքիան այժմ հետապնդում է իր շահերը, որոնք հաճախ հակասում են Միացյալ Նահանգների ու եվրոպական երկրների շահերին:

Լրատվամիջոցը Թուրքիայի պահվածքը հասկանալու համար առաջարկում է հետ նայել պատմությանը։ Հոդվածագիրը նշում է, որ Անկարան գրեթե չորս տարի սպասել է՝ 1952 թվականին ՆԱՏՕ-ին միանալու համար։ Այս փորձը թուրք քաղաքականություն մշակողներին համոզել է, որ ԱՄՆ-ի, ՆԱՏՕ-ի և արևմտյան երկրների հետ հարաբերությունները միշտ որոշակի սակարկություն են պարունակում: Թուրքիա-ՆԱՏՕ հարաբերությունները հաջորդ յոթ տասնամյակների ընթացքում հաճախ ամրապնդել են այս տեսակետը՝ երբեմն ի շահ Թուրքիայի, երբեմն՝ ի վնաս:

Թուրքիայի ջանքերը՝ միանալու ՆԱՏՕ-ին և ԱՄՆ-ի գերակշռող հետպատերազմյան այլ հաստատությունների, տեղի ունեցան երկրի համար ծայրահեղ անապահովության պայմաններում: Թուրք առաջնորդները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ չեզոք են պահել իրենց երկիրը՝ ընդունելով օգնությունը Բրիտանիայից և Ֆրանսիայից՝ առանց իրենց որպես պատերազմող կողմ ներգրավելու, ինչպես նաև ռազմական նյութեր վաճառելով Գերմանիային։ Հակամարտության ավարտին Թուրքիան հայտնվեց դաշնակիցների հաղթողների մեջ՝ քիչ ընկերներով: Հոդվածագիրը նշում է, որ Անկարայի համար խորհրդային վտանգը ևս գոյաբանական էր թվում։ Ի պատասխան ԽՍՀՄ պահանջներին՝ Թուրքիան դիմել է Բրիտանիային և ԱՄՆ-ին: Քանի որ Լոնդոնը չի կարողացել պահպանել իր ընդարձակ դերը Արևելյան Միջերկրականում, Վաշինգտոնը մեծացրել է իր պարտավորությունները Թուրքիայի և Հունաստանի հանդեպ՝ ուղղելով օգնություն երկու երկրներին Թրումենի դոկտրինի և Մարշալի պլանի միջոցով:

Սակայն ԱՄՆ-ի և Արևմտյան Եվրոպայի առաջնորդները չեն ներառել Թուրքիային ՆԱՏՕ-ում: Անկարան անդամակցության համար առաջին անգամ դիմել է 1948 թվականին, երբ դաշինքը ձևավորվում էր, բայց մերժվել է։ Թուրքիան նորից փորձել է դա անել 1950 թվականին, բայց նրան առաջարկվել է միայն «ասոցացված կարգավիճակ»:

Անկարան ՆԱՏՕ-ին իր անդամակցության հարցում ԱՄՆ-ի հաստատուն աջակցությունը ձեռք է բերել միայն 1951-ից հետո, երբ հազարավոր թուրք զինվորների էր ուղարկել՝ ԱՄՆ-ի հետ կռվելու Կորեական պատերազմի ամենադաժան ամիսներին: Վաշինգտոնն առաջարկել է Թուրքիային դաշինքին միանալ 1951 թվականի մայիսին, ինչին հետևել է ՆԱՏՕ-ի խորհրդի աջակցությունը: Թուրքիան Հունաստանի հետ միասին դաշինք է ընդունվել 1952 թվականին։

Չնայած Թուրքիան հաճախ կարողանում էր օգուտներ քաղել ՆԱՏՕ-ից, երկիրը միշտ չէ, որ հավասար դիրքերում էր իր արևմտյան գործընկերների հետ: Մասնավորապես, Կիպրոսի անկախության հռչակումից հետո, երբ Թուրքիան նախապատրաստվում էր կղզի ներուժել, ԱՄՆ նախագահ Լինդոն Ջոնսոնը զգուշացրել էր, որ Անկարան չի կարող հույս դնել ՆԱՏՕ-ի աջակցության վրա, եթե ներխուժումը հանգեցնի Կիպրոսում խորհրդային միջամտությանը:

1980 թվականին Թուրքիայում հեղաշրջումից հետո ՆԱՏՕ-ին անդամակցելը կրկին օգտակար դարձավ երկրի համար։ Ռազմական ղեկավարներն ընդգծում էին ՆԱՏՕ-ի պարտավորությունները պահպանելու իրենց վճռականությունը: Բեռլինի պատի անկումը և 1989-1991 թվականներին ԽՍՀՄ-ի փլուզումը սպառնում էին ՆԱՏՕ-ին անտեղի դարձնել և նվազեցնել Թուրքիայի նշանակությունն իր արևմտյան դաշնակիցների համար: Վերահաստատելու համար Թուրքիայի կենտրոնական դերը Արևմուտքի շահերի համար՝ Թուրքիայի այն ժամանակվա նախագահ Թուրղութ Օզալն աջակցեց 1990 թվականին Քուվեյթ ներխուժելուց հետո Իրաքի դեմ ԱՄՆ-ի գլխավորած արշավին: Նա նաև ազատականացրեց Թուրքիայի տնտեսությունը՝ օտարերկրյա ներդրումները խրախուսելու համար։ Փոխարենն Օզալը հույս ուներ զիջումներ կորզել ԱՄՆ-ից և Եվրոպայում այլ դաշնակիցներից, օրինակ՝ թուրքական տեքստիլի ավելի մեծ մատակարարումների համար։

Լրատվամիջոցը նշում է, որ չնայած այս զարգացումներին՝ 1990-ականներին Թուրքիան ցնցվեց տնտեսական ճգնաժամերով, բռնություններով և քաղաքական անկայունությամբ: Այս տարիների քաոսն օգնեց վարկաբեկել կայացած կուսակցություններին և 2003 թվականին իշխանության բերել Ռեջեփ Էրդողանին ու նրա «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությանը։ Ի սկզբանե ԱԶԿ-ն ակտիվացրեց Թուրքիայի ջանքերը՝ կապված արևմտյան դաշնակիցների հետ, բայց եղան բազմաթիվ անհաջողություններ: Եվրամիությանը Թուրքիայի անդամակցության բանակցությունները փակուղի մտան դաշինքին Կիպրոսի անդամակցությունից և այնպիսի եվրոպական առաջնորդների ընտրություններից հետո, ինչպիսիք են գերմանացի Անգելա Մերկելը և ֆրանսիացի Նիկոլա Սարկոզին, որոնք դեմ էին ԵՄ-ին Անկարայի անդամակցությանը:

Քանի որ ԱԶԿ-ն կորցրել էր իր կոալիցիայում արևմտյան կողմնորոշված խմբերի, այդ թվում՝ լիբերալների և գյուլենական շարժման աջակցությունը, Էրդողանն ապավինում էր քաղաքական խմբավորումներին, որոնք պաշտպանում էին «եվրասիական» արտաքին քաղաքականությունը, որն ավելի քիչ արևմտյան էր և ավելի շատ ներգրավված Ռուսաստանի և Կենտրոնական Ասիայի հետ:

Սառը պատերազմի ժամանակաշրջանում Թուրքիայի և ՆԱՏՕ-ի նրա դաշնակիցների միջև բոլոր հակամարտություններից ամենակենտրոնականը եղել է քրդական ազգայնական խմբերի հետ հարաբերությունների շուրջ: Միևնույն ժամանակ, Թուրքիայի, Իրաքի, Սիրիայի և Իրանի կառավարությունների կողմից ձեռնարկված հակաքրդական միջոցները նպաստել են Եվրոպայում ակտիվ քրդական սփյուռքի ձևավորմանը: Շվեդիան ամենավառ օրինակներից մեկն է։ Այստեղ 2021-ին խորհրդարանը թույլ տվեց մի օրենսդիրի վճռական ձայն տալ՝ ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերելով Սիրիայում քրդական խմբերին:

«Սակայն օրենսդիրներից մեկի գործողությունները պատճառ չէին, որ Թուրքիան չցանկացավ Շվեդիայի արագ մուտքը ՆԱՏՕ: Իրականում խնդիրը հենց Շվեդիայի մեջ չէ։ Շվեդիան Թուրքիայից հետո առաջին երկիրն էր, որը 1984 թվականին PKK-ին (Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցություն) ահաբեկչական է ճանաչել, ՆԱՏՕ-ի անդամ մյուս երկրները, ինչպիսին Գերմանիան է, նույնպես ունեն ազդեցիկ քրդական սփյուռք: Ավելի շուտ, Թուրքիայի ղեկավարները որոշեցին պայքար սկսել ՆԱՏՕ-ի ներսում, քանի որ դաշինքը մնում է այն սակավաթիվ վայրերից մեկը, որտեղ նրանք կարող են ճնշում գործադրել արևմտյան գործընկերների նկատմամբ: ՆԱՏՕ-ի միջոցով Անկարան կարող է ուշադրություն հրավիրել իր անվտանգության մտահոգությունների վրա և այդ ճանապարհին կարևոր զիջումներ ստանալ»,- եզրափակում է հոդվածագիրը։

Էմմա Չոբանյան