Մենք ավագ դպրոցի համակարգն ենք փոխում, որ աշակերտները կարողանան դպրոցի քննությունների արդյունքներով ընդունվել ԲՈՒՀ. Արայիկ Հարությունյան

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունից տեղեկացնում են, որ Հանրային հեռուստատեսության դեկտեմբերի 2-ի «Հարցազրույց» հաղորդման ժամանակ ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Արայիկ Հարությունյանը խոսել է «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» նոր օրենքի նախագծի դրույթների մասին, ներկայացրել հանրակրթության ոլորտում առկա հիմնախնդիրները, անդրադարձել առաջիկա ծրագրերին և անելիքներին:

– Պարոն նախարար, այժմ քննարկվում է «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» նոր օրենքի նախագիծը և տարբեր կարծիքներ են հնչում հայոց լեզվի, հայ գրականության և հայ ժողովրդի պատմության պարտադիր դասավանդման վերաբերյալ. որքանո՞վ են ճիշտ այն հարցադրումները, որ բարեփոխումները պետք է սկսել դպրոցից, հետո անդրադառնալ բուհական համակարգին:

– Նախ պետք է ասել, որ  այս «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին»  օրենքի նախագծում այն դրույթը, որի մասին մենք խոսում ենք ուժի մեջ է մտնելու 3 տարի հետո և այս ժամկետի ներառումը հենց այդ խնդիրն է լուծում: Այո, դպրոցում մենք ունենք խնդիր և այս փոփոխությունները միտված են նաև դրան: Այսինքն` հնարավորություն ենք ունենում դպրոցում կատարել փոփոխություններ և այն չափորոշիչները, որ մենք հիմա փոխում ենք միտված են հենց դրան և ավելացնելու են սովորողների գիտելիքները: Մենք ունենալու ենք մի երիտասարդ, ով բուհ է գալու դպրոցից պատմության և հայագիտական առարկաների  բավարար գիտելիքներով:

– Քննարկումների ժամանակ այսպիսի միտք է հնչում, թե չեն վստահում բուհերին, այսինքն բուհը չի կարող որոշել, թե իրեն հայերենի և պատմության առարկանների դասավանդումը ինչ խորությամբ է պետք….

– Այստեղ վեճը գնում է նաև այն պատճառով, որ գործընկերները այո՛ միմյանց չեն վստահում: Նրանք չեն կարողանում ապացուցել իրենց գործընկերներին այս առարկաների կարևորությունը: Իսկ մենք ինչ ենք անում. տալիս ենք բուհերին ազատություն և ասում ենք դուք ինքներդ հավաքվեք, որոշեք դրա կարևորությունը: Մենք ուզում ենք, որ բուհերը ստեղծեն մի միջավայր, որտեղ ակադեմիական քննարկում կլինի և պարտադիրի լինելու մասին  որոշումները կկայացվի հենց իրենց միջավայրում: Մենք ասում ենք ինչպիսի քաղաքականություն ենք ուզում վարել, ինչպիսի քաղաքացի, ինչպիսի մասնագետ ենք ուզում ունենալ: Դուք որոշեք` ինչպիսի գիտելքներ եք տալու այդպիսի մասնագետ պատրաստելու համար: Այս փոփոխության անհրաժեշտությունը եկել է դեռ վաղուց՝ բուհերից, ֆակուլտետներում ոչ մասնագիտական  առարկաների պարտադիր լինելու  առնչությամբ միշտ էլ դժգոհություն եղել է: Քանի որ հիմա ավագ դպրոցում երիտասարդն արդեն ունի բավարար հասունություն` կարող է դպրոցում խորությամբ այդ առարկաներն ուսումնասիրել  և որպես լիարժեք քաղաքացի մտնել բուհ՝ մասնագիտական գիտելիքներ ստանալու:

– Փաստորեն այս հարցի լուծման թնջուկը բուհում է, բայց որևէ բուհի կողմից այս հարցի վերաբերյալ արձագանք չկա, կարծիք չե՞ն հայտնել:

– Երբ մենք նախագծի աշխատանքային տարբերակը ուղարկել ենք բուհեր, նրանցից հայերենի և պատմության պարտադիր լինելու վերաբերյալ զրո արձագանք ենք ստացել: Եղել են ֆակուլտետների առանձին դիտողություններ, որն ընդհանուր կարծիք չի արտացոլել: Բարձրացած աղմուկը մեզ համար անհասկանալի էր, քանի որ մեր ստացած փաստաթղթերում այդ մասին ոչինչ չկար:

Բացի այդ` ներկայացված նախագծով այսուհետ բոլոր բուհ ընդունվողները պետք է հանձնեն հայերենի պարտադիր միասնական քննություն: Սրա մասին ոչ ոք չի խոսում: Իրենք ասում են` վատ գիտելիքով գալիս են բուհ, մենք ասում ենք` վատ հայերենով հետայսու չեք կարողանալու գալ բուհ: Այսինքն` պետք է դպրոցում հայերենը շատ լավ սովորեն: Ավելին, մենք ավագ դպրոցի համակարգն ենք փոխում: Ավագ դպրոցի 3 տարվա հանձնած քննությունների արդյունքներով մեր քաղաքացիները, դիմորդները կարողանալու են բուհ ընդունվել:

Մեկ այլ երևույթն էլ կա, որի մասին շատերը չեն խոսում. այս չակերտավոր բողոքը կապված է նաև կրկնուսույցի ինստիտուտի ջախջախման հետ:

-Ասում են, որ այս ռեֆորմի արդյունքում բուհերում կրճատվում են հայոց լեզու և հայոց պատմություն դասավանդողների աշխատաժամերը: Այս սոցիալական խնդրին ի՞նչ լուծում եք տեսնում:

– Նախարար նշանակվելու առաջին օրից ասել եմ, որ իրականացվող ռեֆորմները լինելու են շատ բարդ: Բայց այս դեպքում, եթե մենք բուհերում ունենք այս առարկաների լավ մասնագետներ, նրանց կոչ ենք անելու ներգրավվել կրթական այլ գործընթացներում: Մենք այսօր դպրոցում ունենք ընդհանուր մակարդակի անկում: Լավ մասնագետներին ավագ դպրոցում ներգրավելու մեխանիզմ ենք ներդնելու: Առաջիկա 3 տարվա ժամանակահատվածն օգտագործելու ենք այդ նպատակով: Բարեփոխումների հետ կապված քննարկումների ժամանակ բազում պրոբլեմներ են բարձրացվում, պետք է  ձեռնամուխ լինենք դրանց լուծմանը: Խնդիրները լուծելու, շտկելու ոչ մի խոչընդոտ մենք չենք ստեղծում: Օրինակ, խոսվում է հայերենով մասնագիտական գրականության խնդրի մասին: Պետք է աշխատել ֆակուլտետների հետ, մասնագիտական հայերենի ծրագրեր առաջարկել, մասնագիտական գրականության թարգմանություններ կատարել: Կարծում եմ, դրանից ֆակուլտետները չեն հրաժարվի: Սա լրացուցիչ ջանք, լրացուցիչ աշխատանք է պահանջելու. մենք պատրաստ ենք այս տարբերակները քննարկել և լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ հատկացնել նման թարգմանությունների համար:

– Մեր հանրակրթության համակարգի կարևոր խնդիրներից մեկն էլ այն է, որ սովորեցնում են ոչ թե վերլուծել, այլ անգիր անել, ոչ թե քննադատական հայացքով նայել, այլ հիանալ և փառաբանել: Պատմական փաստերի վերլուծություն չի արվում: Ինչպե՞ս փոխել այս մտածելակերպը դպրոցում:

– Շատ ճիշտ դիտարկում եք անում: Մեզ այսօր պետք են քննադատելու, վերլուծելու և կասկածի տակ դնելու կարողություններ ունեցող քաղաքացիներ: Սա շատ կարևոր է: Ես միշտ իմ ուսանողներին ասել եմ` կարևորը ոչ թե թվերն ու անունները հիշելն է, այլ կարողանալ վերլուծել, պատճառներն ու հետևանքները հասկանալ: Մեզ պետք է ունենալ վերլուծող, քննադատող, մտածող քաղաքացի: Անգիրի վրա հիմնված գիտելիքը չի կարող երկարատև լինել և արդյունքի բերել: Հանրակրթության ոլորտի չափորոշիչների, փոփոխությունների ու բարեփոխումների հենքում դրված են մոտեցումները, թե մենք ինչ քաղաքացի ենք ուզում ունենալ: Ուզում ենք ունենալ պետականամետ, ինքնության վրա հիմնված քաղաքացի, որը կարողանում է մտածել, վերլուծել, քննադատել: Թե դրա համար ի՞նչ ծրագրեր ու առարկայացանկ կկազմվի, բխելու է նրանից, թե մենք արդյո՞ք վերջում ստանալու ենք այս արդյունքը: Եվ վեճերն այն մասին, թե այս առարկան պե՞տք է մնա, թե՞ չմնա, պե՞տք է միավորենք առարկաները, թե՞ ոչ, պետք է բխեն այս նպատակից:

– Շատ կարևոր է այն միջավայրը, որում դու սովորում ես: Եթե միջավայրը չի նպաստում սովորելուն, նույնիսկ սովորողի համար է  դժվար: Օրինակ, գաղտնիք չէ, որ բուհերում մի մասը չի սովորում, բայց մնում է, որովհետև փող է տալիս: Եվ հենց նրանք էլ  կրթական միջավայրի վրա ազդում են, կրթական միջավայրը հօդս է ցնդում: Մարդը տեսնում է, որ կարող է չսովորելով ավարտել, քանի որ փող է տվել:

– Ձեր ասածին որոշ վերապահումով կարող եմ համաձայնվել, բայց կարծում եմ վերջին տարիներին այդ իրավիճակը փոխվել է և հիմա ավելի շատ ուսանողներ են դուրս մնում բուհերից չսովորելու համար: Միջավայրի մասին ճիշտ եք ասում, միջավայրը միանշանակ պետք է փոխվի: Պետք է նկատած լինեք, որ մեր հանրակրթական մեծ ծրագրերը, որոնց մասին մենք խոսում ենք կրթամշակութային են: Մենք փոքրուց արդեն միջավայր ենք փոխում, հնրավորություն ենք ստեղծում մեր աշակերտների համար առնչվել  գիտնականների հետ, արվեստագետների հետ, գնալ թատրոն, թանգարաններ, պատկերասրահներ, տեսնել այն ժառանգությունը, որ մենք ունենք: Այ սա է ազգայինը: Իմ համոզմամբ` ազգայինն այն չէր, երբ դպրոցը վերածվել էր իշխանության վերարտադրության մեխանիզմի, որտեղ գործում էր ընտրակաշառքը, կոռուպցիան, ստեղծվել էր մի միջավայր, որտեղ աշակերտն իր աչքով տեսնում էր, թե ինչպես են իր ծնողին կանչում և պարտադրում քվեարկել այս կամ այն թեկնածուի կամ քաղաքական ուժի օգտին:

– Ես կարդացի, որ գիտության ֆինանսավորումն ավելացվելու է, բայց այստեղ շատ կարևոր է նրանց տված արդյունքը: Օրինակ, երբ պետությունը ֆինանսավորում է գիտությանը, ասու՞մ է ձեր կատարածի արդյունքը, նույնիսկ չհաջողվածը  պետք է տեսնենք /գիրքը, հետազոտությունը և այլն/: Ստացվում է, որ գիտությունը  կարծես ոչ միայն տնտեսությունից, այլև մեր կյանքից  վեր կանգնած մի բարձունք է և իր ակադեմիական բարձունքից չի իջնում դեպի սովորական մահկանացուները:

– Ինչպես գիտությանը տրված ֆինանսավորումն, այնպես էլ արդյունքները կարևոր են… Օրինակ, մենք ինչու՞ բարձրագույն կրթության և գիտության օրենքները միավորեցինք: Մենք հասկացանք, որ գիտությունը և հատկապես հետազոտական հատվածը դուրս է մնացել բուհերից: Հետևաբար, դա իր վատ ազդեցությունն է ունենում մասնագետի պատրաստման վրա: Մենք այս տարի բուհերին տված ասպիրանտական թեմաները սահմանել ենք պետական հիմնարկներից, գերատեսչություններից ստացված հետազոտությունների պահանջարկի հիման վրա: Գերատեսչություններն աշխատել են համապատասխան բուհերի հետ և ձևակերպել են թեմաներ, որոնցով այսուհետ ասպիրանտները զբաղվելու են և նրանց հետազոտության կոնկրետ արդյունքն իր ազդեցությունն է ունենալու պետական համակարգում տեղի ունեցող փոփոխություններում: Իհարկե, 100 տոկոսանոց արդյունք չենք կարող ունենալ, բայց մենք հետազոտական հատվածը մտցնում ենք բուհ և ավելի կիրառական ենք այն դարձնում: Սա չի նշանակում, որ մենք հիմնարար հետազոտություններին ուշադրություն չենք դարձնելու: Այսպիսի գործողությունները իրավիճակ կփոխեն գիտության մեջ:

Մենք ունենք շատ լավ գիտնականներ, շատ լավ ինստիտուտներ: Ունենք նաև ընդհանուր միտումներից հետ մնացող ինստիտուտներ և մենք պետք է համապատասխան հետևություններ անենք ու համապատասխան քայլեր ձեռնարկենք:

Վարչապետը վերջերս հանդիպումներ ունեցավ և բուհերում, և գիտնականների հետ, մասնակցեց նրանց կազմակերպած կոնֆերանսներին, որտեղ վերլուծվել է իրավիճակը: Խնդիրներ կան, և գիտնականները չեն կարող հերքել դա: Իհարկե, կան սուրճ խմողներ, բայց կան նաև շատ լավ աշխատող գիտնականներ: Երբ մենք խոսում ենք բացասական երևույթների մասին, դա ընդհանրական դիտարկել և բոլորի վրա տարածելը ճիշտ չէ:

– ՀՀ Գիտությունների ակադեմիան փակվելու է, թե՞ ոչ:

– Մենք քննարկում ենք տարբեր բարեփոխումներ, ես պատրաստվում եմ գիտնականների հետ հանդիպել: Եթե դուք ուսումնասիրեք  բարձրագույն կրթության և գիտության օրենքի նոր նախագիծը, կտեսնեք, թե մենք ինչ նոր հնարավորություններ ենք ստեղծում, այդ թվում նաև Ակադեմիայի ինստիտուտների համար: Գիտության բարեփոխումների հետ կապված երկխոսությունները հանգեցնում են նրան, թե ակադեմիան փակվում է: Մենք պետք է նախ քննարկենք, թե ինչ նպատակ ունենք, ինչ արդյունք ենք ուզում ստանալ և դրա արդյունքում կպարզվի նաև ինչն ենք փակում, ինչն ենք փոխում, միավորում, օպտիմալացնում, որտեղ ենք ինչ խրախուսում: Ինչպես հանրակրթության ոլորտում, այնպես էլ գիտության ոլորտում պետք է սահմանենք, թե ինչն է մեր նպատակը և ամբողջ համակարգը կառուցենք դրա շուրջ: Մենք այս համակարգում ուզում ենք միայն բարեփոխումներ և առաջընթաց ապահովել, այլ ոչ` հակառակը: