Ռուսաստանը Արցախի միջոցով «վրե՞ժ» է լուծում Հայաստանից գազի համար

Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հայտարարությունները՝ հնչեցրած ապրիլի 21-ին Գորչակովի անվան հանրային դիվանագիտության աջակցության հիմնադրամի մասնակիցների հետ տեսակապի միջոցով կայացած կլոր սեղանի ժամանակ, հերթական անգամ մատնացույց են անում հայ-ռուսական հարաբերությունների դաշնակցային բնույթի խնդրահարույց կողմերը։

Ի՞նչ է տեղի ունեցել

Սերգեյ Լավրովը վերոհիշյալ միջոցառման ժամանակ անդրադարձել էր Արցախյան հակամարտության կարգավորմանը և նշել, որ 2019 թվականին Մոսկվայում Մինսկի խմբի համանախագահների և Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների հանդիպման արդյունքում ընդունվել է մի փաստաթուղթ, որը ենթադրում է հակամարտության կարգավորման հարցում առաջխաղացում՝ փուլային մոտեցման հիման վրա։ «Կարծում եմ՝ առաջին փուլն առավել արդիական խնդիրների լուծումն է, ԼՂՀ շուրջ գտնվող մի շարք շրջանների ազատումը և տրանսպորտային, տնտեսական և այլ հաղորդակցությունների ապաարգելափակումը»,- ասել էր Լավրովը։

Բացի սա, Սերգեյ Լավրովը հղում էր արել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի՝ 1990-ականների սկզբին՝ պատերազմի ժամանակ ընդունված բանաձևին և նշել, որ վերոնշյալ փաստաթղթի ստորագրումը կօգնի հասնել ՄԱԿ-ի բանաձևի պահանջներին, այն է՝ դադարեցնել պատերազմը և ձեռք բերել պայմանավորվածություններ։

Ուշագրավ է, որ կարգավորման՝ Լավրովի նշած փուլային մոտեցումն առավելապես ձեռնտու է Արցախյան հակամարտությունում Հայաստանի հակառակորդ Ադրբեջանին։ Ադրբեջանն է նաև, որ մշտապես արծարծում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի այն բանաձևերը, որոնք ընդունվել էին պատերազմի ակտիվ փուլում, կոչ էին անում դադարեցնել ռազմական գործողությունները և դուրս բերել հայկական ուժերն Ադրբեջանի «գրավյալ» տարածքներից։

Էլ ավելի ուշագրավ է, սակայն, որ Լավրովն իր այդ պնդումներն արել է հենց այն ժամանակ, երբ սպասվում էր Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների հերթական հանդիպումը (տեսակապի միջոցով, ՄԽ համանախագահների մասնակցությամբ), և Լավրովի հայտարարությունը կարող էր որպես էական ճնշում դիտարկվել հայկական կողմի վրա։

Ի դեպ, Հայաստանի արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանը Լավրովի հայտարարությունից անմիջապես հետո, ըստ էության, հերքեց հայկական կողմից որևէ անհամաչափ զիջման հնարավորությունը և վերահաստատեց այն մոտեցումը, որ չի կարող լինել որևէ զիջում՝ Արցախի կարգավիճակի ու անվտանգության հաշվին։

Ի՞նչ խնդիրներ կան հայ-ռուսական հարաբերություններում

Լավրովի վերոնշյալ հայտարարությունները, թերևս, կարող են դիտարկվել որպես հայկական կողմին ուղղված հստակ նոտաներ, որոնք, իրենց հերթին, կարող են պայմանավորված լինել պաշտոնական Երևանի որոշ քայլերի դեմ Մոսկվայի բողոքով։ Իսկ ի՞նչ քայլեր է արել պաշտոնական Երևանը, որից կարող էր նման կերպ դժգոհել Մոսկվան։

Հատկանշական է, որ վերջին շրջանում հայ-ռուսական հարաբերություններում անհարթություններն առանձնապես շատ չեն։ Փոխարենը, փաստացի, բավական խորն են։

Այսպես, դեռ ընթացիկ տարվա մարտի 31-ին տեղի էր ունեցել Հայաստանի և Բելառուսի ղեկավարների հեռախոսազրույցը, որի ընթացքում կողմերը, ըստ բելառուսական կողմի մամուլի հաղորդագրության, չարդարացված էին համարել իրենց երկրներին մատակարարվող ռուսական գազի գները և որոշել էին բարձրացնել այդ հարցը Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրների ղեկավարների հանդիպման ժամանակ։

Ռուսաստանի հետ գազի գնի շուրջ բանակցություններ Հայաստանն ու Բելառուսը մշտապես վարել են, սակայն այս վերջին դեպքը, թերևս, միակն էր, երբ ԵԱՏՄ անդամ երկու երկրներ միասին էին բարձրացնում ռուսական գազի գնի հարցը։ Երևույթը, ինքնին, տարօրինակ չէ ցանկացած տնտեսական միության համար, և տնտեսական միություններում նորմալ է, երբ քննարկվում են էներգակիրների միասնական շուկայի կամ ընդհանուր գների մասին հարցեր, հատկապես, եթե միության անդամներից մեկը էներգակիրների այնպիսի պաշարներ ու մենաշնորհային դիրքեր ունի, ինչպես Ռուսաստանը։ ԵԱՏՄ-ի շրջանակում, սակայն, Հայաստանի և Բելառուսի միասնական դիրքորոշումը, կարծես, այնքան էլ ընդունելի չեղավ։

Վերոնշյալ միջոցառման ժամանակ Սերգեյ Լավրովը, պատասխանելով հայ լրագրողի հարցին, հայտարարեց, որ տարիներ առաջ Հայաստանին և Բելառուսին մատակարարվող գազի գները էականորեն ավելի ցածր են եղել միջազգային գներից, և այդ երկրների կողմից այժմ ճիշտ չէ գազի գների հարցի բարձրացումը։ Լավրովը նշեց նաև, որ Հայաստանում գազի գնի խնդիրներից մեկը ներքին սակագներն են՝ չմանրամասնելով, սակայն, որ Հայաստանում ներքին սակագները նույնպես որոշվում են ռուսական պետական ընկերության կողմից։ Բացի սա, Լավրովը նաև հստակ ակնարկեց, որ Հայաստան մատակարարվող գազի սակագները կախված են Հայաստանում ռուսական ընկերությունների դեմ դատական գործերից։

Ուշագրավ է նաև, որ Փաշինյան-Լուկաշենկո հեռախոսազրույցից հետո ռուսական պետական «Գազպրոմ-Արմենիա» ընկերությունն արդեն դիմել է Հայաստանի հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով՝ բաժանորդներին մատակարարվող գազի սակագինը բարձրացնելու հարցով։

Ստացվում է, որ Ռուսաստանն իրոք խնդիրներ է տեսնում գազի շուրջ բանակցությունների հարցում Հայաստանի որդեգրած քաղաքականությունում, այն է՝ բարձրացնել հարցը ԵԱՏՄ շրջանակում դաշնակից Բելառուսի հետ, և ընդհանրապես՝ բարձրացնել այդ հարցը։

Հաշվի առնելով, որ միջազգային օրակարգում չկա մեկ այլ, համենայն դեպս, հանրային հարց, որի շուրջ Հայաստանի և Ռուսաստանի շահերը կարող են բախվել, ապա կարելի է եզրակացնել, որ ներկա պահին հայ-ռուսական հարաբերությունների միակ անհարթությունը հենց գազի հարցն է, իհարկե՝ մռայլված նաև երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի շարունակվող կալանքով։

Ի՞նչ է անում Ռուսաստանը

Ռուսաստանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր է, այսինքն՝ այն երեք երկրներից մեկն է, որոնք մանդատ ունեն զբաղվելու Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմամբ։ Որպես համանախագահող երկրի երկարամյա արտգործնախարար՝ Սերգեյ Լավրովը, իհարկե, տիրապետում է Արցախյան հարցի շուրջ բանակցությունների և ներկա իրավիճակի բոլոր նրբություններին։ Սերգեյ Լավրովի շուրթերով՝ Ղարաբաղյան հակամարտության մասին տեսակապի միջոցով արված հայտարարությունները ոչ այլ ինչ են, քան Հայաստանի և Հայաստանի իշխանությունների նկատմամբ ճնշման փորձեր, որոնք, ինչպես վերը նշեցինք, կարող են պայմանավորված լինել գազի գնի շուրջ Հայաստանի դիրքորոշմամբ։

Այսինքն՝ Ռուսաստանը իր դաշնակից երկրի, ԵԱՏՄ և Համատեղ անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ երկրի հետ էներգակրի սակագնի հարցում ունեցած անհամաձայնությունները պրոյեկտում է Արցախյան հակամարտության կարգավորման վրա։ Մի հարցի, որն ամենակարևորն ու առանցքայինն է Հայաստանի համար։

Իհարկե, չի կարելի բացառել, որ Արցախի վերաբերյալ Լավրովի հայտարարություններն ունեն այլ շարժառիթներ ևս, օրինակ՝ կապված բուն բանակցային գործընթացում իրավիճակը փոխելու հետ, սակայն ընդհանուր պատկերում այդ հայտարարություններն արվել են գազային տարաձայնությունների ֆոնին և Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների հանդիպումից առաջ, ինչով ավելի են մեծացրել ճնշումը Երևանի վրա։

Ու կրկին ստացվում է, որ հայ-ռուսական դաշնակցային հարաբերությունները երբեմն ստանում են, մեղմ ասած, ոչ դաշնակցային երանգներ, և Հայաստանը կոնկրետ այս դեպքում գտնվում է մի տնտեսական միությունում, որտեղ էներգակիրների գնի շուրջ վեճը կարող է անդրադառնալ առանցքային հակամարտությունում հայկական դիրքերի և անվտանգության վրա։

Վահե Ղուկասյան

«Իրազեկ քաղաքացիների միավորում»