07.12.2025 | 12:05
Ով է պատարագիչ քահանան Յոթ Վերք եկեղեցում
Արբանյակային լուսանկարները ցույց են տալիս Արցախում Բաքվի կողմից մշակութային ժառանգության լայնածավալ ոչնչացումը․ Caucasus Heritage Watch
Քաղաքականություն
24.06.2024 | 16:02
Caucasus Heritage Watch-ի (CHW) նոր զեկույցը, Ադրբեջանի կողմից Արցախում հայկական մշակութային ժառանգության արագ ոչնչացման մասին փորձագետների նախազգուշացումներից հետո, հաստատում է անցյալ տարի տեղի էթնիկ հայ բնակչության զանգվածային տեղահանումից հետո ամբողջ տարածաշրջանում ավերված վայրերի թվի 75 տոկոսով աճը, գրում է Hyperallergic-ը։
Արբանյակային պատկերների համեմատության միջոցով 2023 թվականի աշնանից, երբ հայերը բռնի տեղահանվեցին իրենց հայրենիքից, CHW-ի վերջին զեկույցն ուշադրություն է հրավիրում դպրոցների, գերեզմանների, պատմական սրբավայրերի ավերման վրա՝ բացահայտելով 29 տոկոս աճ։
«Ընդհանուր առմամբ, 2024 թվականի գարնանը մեր մոնիթորինգի ցիկլը բացահայտել է ամենաշատ վնասված վայրերը 2021 թվականի գարնանից ի վեր, երբ մենք սկսեցինք մշակութային ժառանգության մոնիթորինգը Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմից հետո»,- գրում են CHW-ի գլխավոր քննիչներ Յան Լինդսին, Ադամ Թ.Սմիթը և Լորի Խաչադուրյանը:
Նրանք նշել են, որ հատուկ ուշադրություն են դարձրել ադրբեջանական գործունեությանը Քարվաճառում և Շուշի քաղաքում, որոնք Ադրբեջանի ռեժիմը գրավել էր 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմում։
Զեկույցում ներառված է Կանաչ ժամ եկեղեցու քանդումը, ինչպես նաև Շուշիի Ղազանչեցոց գերեզմանատան ամբողջական ավերումը այն բանից հետո, երբ CHW-ի տվյալները վկայել էին երկու մշակութային վայրերի ավելի վաղ վնասների մասին։ Քարինտակ գյուղն էլ ամբողջությամբ հողին է հավասարեցվել անցյալ տարվա աշնանից այս տարվա ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում։
CHW հետազոտական նախաձեռնությունը, որը ղեկավարվում է Քորնելի և Փերդյուի համալսարանների հնագետների կողմից, վերջին մեկ տարում իր հսկողության ցուցակում ավելացրել է 181 հայկական ժառանգության վայրեր: Այդ ցանկն այժմ ներառում է 489 վայր ամբողջ Արցախում։
CHW-ի զեկույցը, մասնավորապես, ընդգծում է Ծարում և Չրաղում խորհրդային ժամանակաշրջանի երկու դպրոցների ավերածությունը, որոնց կառույցները զարդարված էին հայկական ճարտարապետական պատկերներով։ Քննարկվում է նաև Ճարտարի մոտ գտնվող Կոհակ սրբավայրի՝ վաղուց ավերված եկեղեցուց 9-րդ և 13-րդ դարերի խաչքարերի քանդումը և Ակնաղբյուրի մոտ գտնվող Ղուզե Թաղի 19-20-րդ դարերի գերեզմանատան ավերումը։
Խումբը վտանգված վայրերի ցանկում ավելացրել է հինգ եկեղեցի և երկու գերեզմանոց՝ 2023 թվականի դեկտեմբերի 24 վայրերից այդ թիվը հասցնելով 31-ի՝ 2024 թվականի հունիսի դրությամբ:
CHW-ն նաև ուշադրություն է հրավիրում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի՝ 2021 թվականին Արցախի տարածաշրջանը «կանաչ էներգիայի գոտու» վերակազմավորելու մտադրության վրա, որն արագացվել է Բաքվում COP29-ի անցկացման կապակցությամբ։
«Համաժողովը դարձել է արագացված զարգացման նախագծերի շարժիչ, որոնք Ադրբեջանը կօգտագործի մարդու իրավունքների, շրջակա միջավայրի և ժառանգության խախտումների՝ լավ փաստագրված պատմությունը մաքրելու համար»,- նշում է խումբը:
CHW հետազոտող Յան Լինդսին էլ Hyperallergic-ին ասել է, որ CHW-ը կոչ է անում համաժողովի մասնակիցներին «պաշտպանել ոչ միայն մարդկության բնապահպանական ապագան, այլև նրա անփոխարինելի անցյալը»:
«Լեռնային Ղարաբաղում զարգացումը չպետք է դառնա մշակութային ջնջման քողարկիչ։ Կան հստակ ուղիներ, որպեսզի Ադրբեջանը դառնա Կասպից ծովի տարածաշրջանում բնապահպանության օրինակ, եթե ընտրի դրանք, ուղիներ, որոնք նվազագույնի են հասցնում Ղարաբաղի տարածաշրջանի զարգացման մարդկային և բնապահպանական ծախսերը և չեն ջնջում տարածաշրջանի հարուստ բազմամշակութային ժառանգությունը»,- հայտարարել է հետազոտողը։
Էմմա Չոբանյան
