«Միգուցե Սերժ Սարգսյանն ուզում է ասել, որ եթե ձերբակալվի, Հոկտեմբերի 27-ի հարցով շատ բաներ կարող են բացվել». Հրանտ Տեր-Աբրահամյան. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ

Factor.am-ի հարցազրույցը պատմաբան Հրանտ Տեր-Աբրահամյանի հետ

-Պարոն Տեր-Աբրահամյան, այսօր հաճախ է խոսվում Հոկտեմբերի 27-ի բացահայտման անհրաժեշտության մասին։ Ձեր կարծիքով՝ հնարավո՞ր է ձեռք տալ այդ թեմային։

-Տեսեք, այն, որ Հոկտեմբերի 27-ը կարևորագույն իրադարձություններից է, չբացահայտված թեմաներից է մեր նորագույն պատմության, կարծում եմ՝ այստեղ երկու կարծիք լինել չի կարող։ Ինչ վերաբերում է չբացահայտված լինելուն, քանի դեռ հանրության մեծ մասը, և ես կարծում եմ՝ քաղաքական ուժերի, գործիչների մեծ մասն իրականում չի վստահում պաշտոնական վարկածին, որ առաջ քաշվեց, որ սա ընդամենը «ռոմանտիկների», եթե, իհարկե, այդ մարդկանց կարելի է ռոմանտիկ կոչել՝ միայն շատ, շատ չակերտներով, այդ իմաստով՝ մենք կարող ենք դա համարել չբացահայտված։ Բացի զուտ իրավական բացահայտումից՝ շատ կարևոր է այս իրադարձության քաղաքական իմաստավորումը, դա չափազանց կարևոր է մեր հետագա քաղաքականության, մեր հետագա պատմության համար, որովհետև, կարելի է ասել, որ, միգուցե, սա ամենաառանցքային կետն է եղել 1991 թվից սկսած մեր պատմության կամ, գոնե, երկու-երեք կետերից մեկը։ Այլ հարց է՝ արդյո՞ք Հայաստանը,- ես հարց եմ տալիս, ես դրա պատասխանը չունեմ,- այսօր ունի այդ ներուժը, կարողությունը, զորությունը՝ այդ թեման բացելու և մինչև վերջ հետազոտելու։ Որովհետև բոլորս էլ շատ տարբեր կասկածներ կարող ենք ունենալ։ Եթե դա հասնում է դեպի արտաքին աշխարհ, իսկ մենք բոլորս էլ, կամ գոնե շատերս, ենթադրում ենք, որ այդ գործը կարող է արտաքին հետքեր ունենալ։ Ընդ որում՝ տարբեր արտաքին կետերի մասին կարող է խոսք լինել։ Այսօրվա վիճակով Հայաստան պետությունը, Հայաստանի հասարակությունն ի վիճակի՞ է մինչև վերջ գնալու։ Եթե մենք էլի պիտի կիսատ գնանք և ինչ-որ պահի կանգնենք, ասենք՝ ստոպ, սա դեռ մենք չենք կարող, այստեղ ինձ համար հարց է։ Ես վստահ չեմ, որ մենք այս պահին կարող ենք մինչև վերջ գնալ, և նույնիսկ այն տպավորությունն եմ ստանում, որ զոհերի հարազատներն էլ բավականին զգուշավոր և չափավոր են այս հարցում։ Որովհետև բոլորն էլ հասկանում են, որ կարող է ուղղակի, կոպիտ ասեմ, չձգենք։ Այս պահին դեռ։ Դա չի նշանակում, որ ապագայում չպետք է այդ հարցը դնենք։

-Այսինքն՝ Հոկտեմբերի 27-ի վերաբացումը քաղաքական կամքի արդյունք պետք է լինի, ոչ թե իրավական։

-Իհարկե՛։ Դա զուտ իրավական հարց չի կարող լինել, չի կարող որևէ այդպիսի կարևոր հարց զուտ իրավական լինել։ Իհարկե՝ ոչ։ Միջանկյալ մի բան ասեմ՝ զուտ իրավական տրամաբանությամբ պատկերացնել, որ պետությունը պետք է կառավարվի, իմ կարծիքով՝ սխալ մոտեցում է։ Քաղաքականությունը հենց դրա համար է ստեղծված, որ ոչ թե ուղղորդի իրավական հարցը, այլ սահմաններ դնի։ Սրանք երկուսն էլ պիտի փոխհամաձայնեցված լինեն։ Զուտ իրավական կառավարումը քաոսի է տանում։

-Նախօրեին խոսեց Սերժ Սարգսյանը։ Նա ասաց, որ եթե Հոկտեմբերի 27-ի կամ Մարտի 1-ի բացահայտմանը կօգնի իր ձերբակալությունը, թող ձերբակալեն։ Սա ի՞նչ է նշանակում, որ ինքը, փաստորեն, կա՞պ ունի այդ դեպքերի հետ։

-Տեսեք, շատ-շատ հետաքրքիր, խիտ, ես կասեի՝ քաղաքական տեքստ էր։ Ինձ թվում է՝ նրա խոսքը տարբեր հասցեատերեր ուներ և տարբեր ուղերձներ ուներ։ Ցավոք՝ մի քիչ միաչափ ընկալվեց այս տեքստը։ Հարցն այն չէ, թե ինչպիսին է Սերժ Սարգսյանի նկատմամբ մեր վերաբերմունքը, բոլորս էլ հասկանում ենք, որ քաղաքական ֆիգուր էր, քաղաքական տեքստ էր ասում և խտացված քաղաքական խոսք։ Այնպիսի տպավորություն ստացա, որ մեր իշխող թիմի ընկերները վերցրել էին իրենց վրա: Բայց ինձ թվում է, որ հիմնական հասցեատերը կամ միակ հասցեատերը իրենք չէին: Իմ պատկերացմամբ՝ առանցքը Ղարաբաղի հարցն էր, որովհետև և ՛սկսում է Ղարաբաղի հարցից, և՛ հիմնական մեծ կտորը Ղարաբաղի հարցին է վերաբերվում, ինքը գնահատում է, որ բանակցություններում ինչ-որ վտանգ կա։ Սա ինքը բաց է ասում։ Ինքը խոսում է որոշումներ ընդունելու և այդ որոշումներից հետ չկանգնելու մասին։ Այստեղ ինձ մոտ հարց է ծագում՝ ի՞նչ որոշումների մասին է խոսում, ինչի՞ է ընդհանրապես դրա մասին խոսում։ Ո՞րն է Սերժ Սարգսյանի վերջին որոշումը՝ հրաժարականի որոշումը և հրաժարականի տեքստը, որտեղ ասում է՝ «Ես սխալվել եմ, Նիկոլ Փաշինյանը ճիշտ էր»։ Իմ գնահատմամբ՝ Սերժ Սարգսյանն ասում է, որ ինքը չի փոշմանել այդ որոշման համար։ Ինքը, կարծես թե, և էլի կապված Ղարաբաղի խնդրի հետ, ինչ-որ կասկածներ է հայտնում, որ մյուս կողմը այդ որոշման, որին ինքը իշխանությունը հասցեագրել է, ոչ իր կամքով, իհարկե, ինչ-որ խնդիրների մեջ է այս հարցով։ Եվ այս ձերբակալության թեման շատ տարօրինակ է, ինչի՞ պիտի այդ թեման ընդհանրապես բարձրանար: Այո, տեսականորեն դա կա, բայց գործնականում չկա։ Մի քիչ կարող է կոնսպիրոլոգիական թվալ իմ վարկածը, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ հաճախ հենց «կոնսպիրոլոգիկ» վարկածներն են ճիշտ դուրս գալիս։ Կոպիտ ասած՝ ինքն ասում է, որ եթե դրսից կամ ներսից ճնշում կա ինձ ձերբակալելու առումով, ես պատրաստ եմ դրան, կարելի է ինձ ձերբակալել, բայց ես չգիտեմ, այդ դեպքում ինչպե՞ս ընկալենք Հոկտեմբերի 27-ը։ Միգուցե ուզում է ասել, որ եթե դա իրականանա, միգուցե Հոկտեմբերի 27-ի հարցով շատ բաներ կարող են բացվել։ Միգուցե նա նաև ուղերձ էր հղում այն կողմին, որտեղից գալիս է ճնշումը, որ Սերժ Սարգսյանի՞ն ինչու չեք ձերբակալում, եթե մյուսին ձերբակալել եք։ Միգուցե նա հասկացնել է տալիս, որ եթե ձեր ուզածն իրականանա, այս գործերով շատ բաներ կարող են բացվել։ Ես կուզենայի, որ այսպիսի տեքստերն այսպես քննարկվեն։ Կարող է ես լրիվ սխալ եմ ասում։ Բայց այն պրիմիտիվ մակարդակը, որով մենք ընկալում ենք այսպիսի տեքստերը, չարժե, էլի։

-Այսինքն՝ նրա խոսքի հասցեատերը ոչ միայն ներկա իշխանությունն  է, այլև ինչ-որ մեկը…

-Ինձ թվում է՝ հաստատ ոչ միայն, նաև ներկա իշխանությունը։ Այնտեղ հատվածներ կան, որոնք ուղղված են ներկա իշխանությանը։ Կարծում եմ՝ հասցեատերերը մեկից շատ են, ինձ թվում է՝ 2-3, և՛ դրսում, և՛ ներսում։ Ներսում էլ, իշխանությունից բացի, այլ հասցեատերեր կան։ Այդպիսի բաներ հասկանալու համար պետք է նայել, թե կոնկրետ քաղաքական սուբյեկտներն ինչ ռեակցիա են տվել։ Օրինակ՝ կան տարբեր խմբեր, իշխանությունից դուրս ով ինչ ռեակցիա է տվել։ Շատերը ոչ մի ռեակցիա չեն տվել, ինչն արդեն խոսուն է։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում:

Մհեր Արշակյան