Ադրբեջանը բախվում է նավթային եկամուտների նվազման, ինչը լուրջ խնդիրներ է ստեղծել տնտեսության համար
Քաղաքականություն
21.05.2024 | 23:30Ադրբեջանի նավթի վաճառքից երբեմնի աճող եկամուտները նվազում են՝ լուրջ խնդիրներ ստեղծելով երկրի տնտեսության համար։ Ըստ կանխատեսումների՝ այս տարի Ադրբեջանի պետական նավթային հիմնադրամը (SOFAZ) նավթի վաճառքից կստանա շուրջ 5 մլրդ դոլար, ինչը զգալիորեն պակաս է նախորդ տարիների համեմատ։ 2022 թվականին նավթի բարձր գների շնորհիվ եկամուտներն աճել էին՝ հասնելով մինչև 10 միլիարդ դոլարի։ Այնուամենայնիվ, անցյալ տարի ցուցանիշները նվազել են մինչև 6 միլիարդ դոլար, հետագա էլ անկումներ են սպասվում արտադրության կրճատման պատճառով:
Նավթային եկամուտների անկմամբ պայմանավորված՝ Ադրբեջանի ՀՆԱ-ն 2024 թվականի առաջին չորս ամիսներին կրճատվել է 4,5 տոկսով՝ կազմելով 38,18 մլրդ մանաթ (22,45 մլրդ դոլար)։ Սա զգալի անկում է 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Ավանդաբար գերիշխող նավթագազային հատվածն այս ժամանակահատվածում գրանցել է մի փոքր անկում՝ 0,2 տոկոսով։
Պետական վիճակագրական կոմիտեն կանխատեսում է, որ 2024 թվականին Ադրբեջանի ՀՆԱ-ի աճը կլինի ավելի ցածր՝ 2,4 տոկոս։
«Ազերի», «Չիրագ» և «Գյունեշլի» նավթային հանքավայրերը, որոնք կենտրոնական տեղ են զբաղեցնում Ադրբեջանի նավթային արդյունաբերության մեջ, 2020 թվականին ստացել են իրենց ամենացածր շահույթը վերջին 17 տարվա ընթացքում՝ 3,52 միլիարդ դոլար: Քանի որ երկիրը բախվում է եկամուտների նվազման, Ադրբեջանի պաշտոնյաներն ընդգծում են ոչ նավթային հատվածի վրա կենտրոնանալու անհրաժեշտությունը: Այստեղ ևս վերջին տվյալները մտահոգիչ պատկեր են ներկայացնում։ 2024 թվականի առաջին եռամսյակում Ադրբեջանի արտահանման ընդհանուր ծավալը կազմել է 6 մլրդ դոլար, ընդ որում, ոչ նավթային հատվածի մասնաբաժինը կազմել է ընդամենը 673,7 մլն դոլար, ինչը 912,2 մլն դոլարով պակաս է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։
Ադրբեջանական լրատվամիջոցների հետ զրույցում Միլլի Մեջլիսի տնտեսական քաղաքականության, արդյունաբերության և ձեռներեցության հանձնաժողովի անդամ Մազահիր Էֆենդիևն ընդգծել է նավթային եկամուտների պատմական նշանակությունը։ Նա նշել է, որ վերջին 30 տարիների ընթացքում նավթային եկամուտները կարևոր դեր են խաղացել պետության կառուցման, անվտանգության ապահովման և տնտեսական ծրագրերի իրականացման գործում։
«Սպասվում էր, որ նավթային եկամուտների անկում կլինի, և դա տեղի է ունենում այսօր։ Նավթի արդյունահանումը նվազում է, և դա ազդում է բյուջեի վրա։ Անցյալ տարի, երբ պատրաստում էինք պետական բյուջեն, նկատեցինք, որ պետբյուջեում նավթային եկամուտները նվազել են մոտ 2 մլրդ դոլարով»,- ասել է պատգամավոր։
Տնտեսագետ Նաթիգ Ջաֆարլին էլ հայտնել է, թե արտահանման մեջ ոչ նավթային հատվածի տեսակարար կշիռը վերջին 15-20 տարիների ընթացքում նվազել է մոտ 10 տոկոսով։
«Սա ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանում չկան ոչ նավթային հատվածի արտադրության և արտահանման աճի բարձր տեմպեր»,- ասել է Ջաֆարլին։
Նա նշել է, որ կառավարությունը փորձել է ուռճացնել ոչ նավթային հատվածի վիճակագրությունը՝ վերադասակարգելով արտահանումը, ինչպիսին է էլեկտրաէներգիան, որն անցյալ տարի կազմել է մոտ 230-240 մլն դոլար։ Տնտեսագետը նշել է նաև գյուղատնտեսության ոլորտում անկայունության և ռուսական շուկայից կախվածության մասին, ինչը ռիսկեր է ստեղծում քաղաքական լարվածության պատճառով։
«Ոչ նավթային հատվածի արտահանման ներուժը մեծացնելու համար Ադրբեջանը պետք է դուրս գա այլ շուկաներ։ Քանի որ հիմա այլ շուկա չկա, ներքին արտադրության համար էլ պայմաններ չկան»,- ասել է նա։
Տնտեսագետի խոսքով՝ ոչ նավթային հատվածի զարգացման հիմնական խոչընդոտներից մեկը վատ կառավարումն է։ Նա քննադատել է նաև պետական ներդրումներից չափազանց մեծ կախվածությունը և մասնավոր հատվածի մասնակցության բացակայությունը:
Ըստ մասնագետների՝ չնայած նավթային ժառանգությունը հիմք է դրել երկրի տնտեսության զարգացման, կայուն աճը կախված կլինի նրանից, թե որքան արդյունավետ կարող է երկիրը զարգացնել և ընդլայնել իր ոչ նավթային ոլորտները։
Էմմա Չոբանյան