Տնտեսություն
16.06.2017 | 12:00ՀՀ պետական պարտքը 2017թ.-ի ապրիլի վերջի դրությամբ գերազանցեց 6 մլրդ 37 մլն ԱՄՆ դոլարի սահմանագիծը: Երկրի արտաքին պարտքը կազմում է 4 մլրդ 852 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ ներքին պարտքը հասել է 1 մլրդ 185 մլն ԱՄՆ դոլարի:
Փորձենք պարզել, թե ում ենք մենք պարտք և որ ծրագրերի համար են միլիոնավոր դոլարների վարկեր վերցվել, ինչի արդյունքում այսօր արդեն յուրաքանչյուր նոր ծնվող ՀՀ քաղաքացի արդեն իսկ ունի 2000 ԱՄՆ դոլարի հասնող պարտք:
Այսպես.
ՀՀ արտաքին պարտքի` մեծությամբ թիվ մեկ պարտատերը ԶՄԸ՝ «Զարգացման միջազգային ընկերակցությունն» է, որն իրականացնում է թվով 64 ծրագիր: ԶԸՄ-ին պարտքերի 2017թ.-ի մասնաբաժինը հասնելու է 1 մլրդ 111 մլն ԱՄՆ դոլարի: Այստեղ իհարկե ծրագրերի բազմազանությունը բավականին մեծ է` սկսած աղետի գոտուց, կրթության, համայնքային զարգացման ծրագրերից` ավարտած աղքատության կրճատմանն ուղղված վարկերով: Ի դեպ, վերջինի վրա ծախսվում է գրեթե 100 մլն դոլարից ավելի, սակայն աղքատությունն այդպես էլ տեանելիորեն չի կրճատվում: Նմանատիպ վարկային միջոցներ են ներդրվել նաև համայնքների զարգացման, դատաիրավական բարեփոխումների համար, իսկ օրինակ` թռչնագրիպին հակազդելու համար ուղղվել է 4.7 մլն դոլար:
Հայաստանի թիվ երկու պարտատերը «Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկն» է, որի հետ իրականացվում է թվով 30 ծրագիր` ընդհանուր 702 մլն ԱՄՆ դոլարի: ՎԶԵԲ միջոցներով իրականացվող հիմնական ծրագրերն են` «Զարգացման քաղաքականության II վարկը»` 75 մլն դոլար, «Զարգացման քաղաքականության III վարկը»` 50 մլն դոլար, «Էներգետիկ համակարգի ֆինանսական առողջացման ծրագիրը»` 30 մլն դոլար, «Կենսական նշանակության ճանապարհների ցանցի բարելավման ծրագիրը»` 45 մլն դոլար, «Էլեկտրամատակարարման հուսալիության ծրագիրը»` 34.2 մլն դոլար, «Կենսական նշանակության ճանապարհների բարելավման ծրագրի լրացուցիչ ֆինանսավորումը»` 76.5 մլն դոլար և այլն: Այս պարտքերը չեն ներառում դրանց սպասարկման համար ծախսվելիք գումարը, որը, ի դեպ, 2017թ.-ին կազմելու է 141.7 մլն դոլար, 2018թ.-ին` 147.2, իսկ 2019թ.-ին` 153.3 մլն դոլար:
Արտաքին պարտքի կամ վարկային ծրագրերի 3-րդ հորիզոնականում է գտնվում ԱԶԲ-ն` «Ասիական զարգացման բանկը», որն իրականացնում է 15 ծրագիր: Դրանք գումարային մեծությամբ 2017թ.-ին կհասնեն` մոտ 553 մլն ԱՄՆ դոլարի: «Ասիական զարգացման բանկի» ծրագրերն ունեն հետևյալ ուղղվածությունը` «Ճգնաժամի հաղթահարման աջակցության ծրագիր», «Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի ներդրումային ծրագիր»,« Ենթակառուցվածքների կայունության աջակցման ծրագիր» և այլն:
Հայաստանի հաջորդ պարտատերը ԵԶԲ (ԿԶԵՀ)` «Եվրասիական զարգացման բանկն» է`(Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի կառավարիչը), որին ունեցած պարտքի մեծությունը հասնում է 311 մլն ԱՄՆ դոլարի, իսկ միայն Ֆինանսական վարկի մասով` 300 մլն դոլարի:
Մեր հինգերորդ պարտատերը Ճապոնիան է, երկիր, որին պարտք ենք 260 մլն ԱՄն դոլար` Երևանի համակցված շոգեգազային ցիկլով էներգաբլոկի ծրագրի (230 մլն դոլար) և Էլեկտրաէներգիայի հաղորդման գծերի ծրագրի համար: /մոտ 30 մլն դոլար):
Պարտատերերի 6-րդ հորիզոնականում է գտնվում ԶՎԲ (KfW)` Գերմանիայի կառավարության «Զարգացման վարկերի բանկը», որն իրականացնում է 12 ծրագիր` ընդհանուր 117.2 մլն ԱՄՆ դոլարի:
7-րդ հորզոնականում 110.5 մլն ԱՄՆ դոլարի ծրագրերով գտնվում է ԵՆԲ-ն` Եվրոպական ներդրումային բանկը, որի հիմնական ծրագրերն ուղղված են Հայաստանի փոքր համայնքների ջրային ծրագրին, Հյուսիսային սահմանակետերի արդիականացմանը, Հյուսիս-հարավ տրանսպորտային միջանցքին, Երևանի մետրոպոլիտենի վերականգնմանը և ալն:
Մեր 8-րդ վարկային գործընկերն է ԱՄՀ-ն` «Արժույթի միջազգային հիմնադրամը», որի մեկ ծրագրի (Extended Credit Facility – ECF) մասով պարտքը կազմում է 108.5 մլն դոլար:
9-րդ հորիզոնականում է գտնվում ԵՄ-ն` 2 ծրագրերի շրջանակում ապահովելով գրեթե 72.5 մլն դոլարի ֆինանսավորում:
10-րդ հորիզոնականում է գտնվում ԳԶՄՀ՝ «Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամը», որի վարկային միջոցներով իրականցվում է 7 ծրագիր: 2017թ.-ին դրանք կկազմեն` 66.1 մլն ԱՄՆ դոլար:
Այսպիսով` 2009թ.-ի ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից հետո Հայաստանի պետական պարտքն աճել է մոտ 4 անգամ կամ 400 տոկոսով, սակայն թե ինչպիսի նախագծերի վրա են այդ հսկայական միջոցները ծախսվել, ինչպիսի արդյունք են դրանք ապահովել մեր տնտեսության զարգացման համար` տեսանելի չէ, քանի որ այդ ընթացքում ոչ աղքատության, ոչ էլ գործազրկության մակարդակը չի նվազել: Այսօր բնակչության 1/3-ն աղքատ է, առնվազն 18 տոկոսն էլ` գործազուրկ:
Ուսումնասիրելով ՀՀ 2017թ.-ի պետական բյուջեի ուղերձի հիմքում դրված ՀՀ կառավարության արտաքին պարտքի 2015-2017թթ. միտումները նկատում ենք, որ 2017թ.-ի վերջին պլանավորված էր ունենալ 4 մլրդ 658 մլն ԱՄՆ դոլարի պարտավորություն, սակայն 2017թ.-ի 4 ամսվա ընթացքում արդեն ունենք 4 մլրդ 852 մլն ԱՄՆ դոլարի պարտավորություններ կամ գրեթե 200 մլն դոլարի հասնող շեղում:
Եվ եթե անգամ տնտեսական աճը ընթանա նախատեսված տեմպերով` պետական պարտքի ծավալները հասնելով 6.5 մլրդ դոլարի` կգերազանցեն ՀՆԱ-ի 60%-ի սահմանագիծը: Մնում է միայն հուսալ, որ առաջիկայում պարտք վերցնելու ցանկությունը կլինի փոքր, իսկ տնտեսական աճը՝ բարձր:
