Մենք մեր պատմության շրջադարձային կետում ենք, և եթե այսօր չգործենք, կարող է շատ ուշ լինել․ Արմեն Սարգսյան

Պետական այցով Իտալիայում գտնվող՝ Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանը Բոլոնիայի համալսարանում հանդես է եկել ելույթով՝ ներկայացնելով քվանտային աշխարհի մասին իր նոր գրքի հիմնական թեզերը։

«Հուսով եմ՝ մի օր կկարողանամ հետ վերադառնալ այստեղ՝ գիտական դասախոսություն կարդալու և ներկայացնելու իմ տեսությունը, քննարկում ունենալու գիտնականների հետ: Սա միայն առաջաբանն է այն գրքի, որը նոր ենք ավարտել՝ ես և որդիս՝ Հայկը:

Առաջաբանը կոչվում է՝ «Ներկայացնելով քվանտային աշխարհը»:
Այսօր ձևավորվում է նոր աշխարհակարգ, սակայն ոչ այնպես, ինչպես բոլորս մտածում ենք: Շատ աշխարհաքաղաքական իրադարձություններ են տեղի ունենում՝ արագացնելու շախմատային խաղաքարերի դիրքերի փոփոխություններն աշխարհաքաղաքականության շախմատային տախտակի վրա: Այս փոփոխությունները պատճառ են դառնում խոշոր տարածաշրջանային հակամարտությունների նոր բռնկումների, սկիզբ են դառնում առևտրի, կիբերտարածքի, տեխնոլոգիաների ոլորտներում հակամարտությունների նոր ժամանակաշրջանի և ստեղծում նոր անկայունություններ միջազգային նորմերով գործող համակարգում, որը հիմնվել էր Երկրորդ աշխարհամարտից հետո:

Ցավոք, այդ վերջին հակամարտություններից մեկը, որը ողբերգական հետևանքներ ունեցավ, իմ երկրի և Ադրբեջանի միջև էր:

Աշխարհը դարձել է խիստ փոխկապակցված համացանցի, խելացի սարքերի, տեխնոլոգիաների շնորհիվ և զարգանում է մեծ արագությամբ՝ վեր գտնվելով որևէ տեսակի կարգավորումներից: Այն շատ ավելի արագ է, քան որևէ երկիր կարող է կառավարել:

Տեղեկատվությունը հասել է մի կետի, որտեղ փաստերն ու հորինվածքը դարձել են խիստ սուբյեկտիվ: Փոխվել է մարդկանց միջև հարաբերությունների ձևը: Մեր ինստիտուտները կամ երկրները դարձել են խիստ տարբեր՝ համեմատած նախորդ դարի հետ:

Ի՞նչ է այս ամենը նշանակում:

Այս արագ փոփոխվող քաղաքական ու սոցիալական միջավայրը մարդկանց համար նոր է: Սա նոր դարաշրջանի սկիզբ է՝ քվանտային քաղաքականության դարաշրջանի: Ինչպե՞ս են քաղաքականության և քվանտային տեսության երկու այս հակադիր կոնցեպտները միմյանց հետ միաձուլվում՝ բացատրելու, թե ուր են գնում այսօր մեր աշխարհն ու միջազգային համակարգը:

2000-ականների սկզբին հստակ դարձավ, որ աշխարհը ոչ միայն դառնում է ավելի գլոբալ և փոխկապակցված, այլև շատ ավելի զգայուն, որտեղ փոքր, տեղական իրադարձությունները ունենում էին աճող ասիմետրիկ հետևանքներ՝ բիզնեսի, քաղաքականության ձևերի փոփոխության պատճառով:

Որոշ դեպքերում դրանք՝ բիզնեսը, քաղաքականությունը, զվարճանքները, միաձուլվում էին: Մյուս դեպքերում միասին ստեղծում էին նոր ոլորտներ, որոնք էլ իրենց հերթին ձուլվում էին այլ ոլորտների հետ, ինչպես, օրինակ, զվարճանքներն ու խաղերը:

Քաղաքականության և քաղաքական դեբատների մեծ մասը ևս դարձել է ամենօրյա զվարճանքի (entertainment) մաս: Մարդիկ ամեն օր սպասում են այդ օրվա «դրվագին»:

Ես այս ֆենոմենի մասին սկսեցի խոսել 2000-ականների սկզբին՝ համաշխարհային տնտեսական ֆորումի և այլ հարթակներում: Այն ժամանակ ես դա անվանեցի քվանտային քաղաքականություն՝ բացատրելու, թե ինչպես է ստացվել, որ քաղաքականությունն ու քաղաքական գործիչներն այլևս չեն ունենա նախկին վարքագիծը: Եվ նույնը տեղի է ունենալու նաև բիզնեսի և այլ ոլորտների հետ: Բոլոր խոսակցություններից առաջ ես փորձում եմ հավաստիանալ, որ մարդիկ հասկանում են «քվանտային քաղաքականություն կամ աշխարհ» եզրույթը: Դա բացատրում է, թե ինչպես են մեր մոտեցումները փոխվել, ինչպես է փոխվել մեր վերաբերմունքը միմյանց ու այլ ինստիտուտների հանդեպ: Հետևաբար, «քվանտային» եզրույթը այստեղ պետք է հասկանալ ինչպես որպես փոխաբերություն, այնպես էլ իրական փոփոխություն, որը տեղի է ունենում մեր իրական կյանքում: Մենք արագորեն զարգանում ենք՝ օգտագործելով ոչ միայն դասական մեխանիկան, որոնք կիրառել ենք դարեր շարունակ, այլև անցում ենք կատարել ավելի քվանտային մեխանիկայի՝ նոր տեխնոլոգիաների, հաղորդակցության համակարգերի տեսքով և փոխկապակցվածության միջոցով։ Այդուհանդերձ, դա այդպես չէր մինչև 2020 թվականի համավարակը, որը մեզ ստիպեց փոխել մեր սեփական շրջանակները։ Ցանկանայինք դա, թե ոչ, մենք պետք է վերանայեինք մեր վարքագիծը, թե ինչպես ենք ապրում, ինչպես պետք է ձևավորենք մեր ինստիտուտները։ COVID-19 համավարակը մեզ ստիպեց վերանայել մեր ապրելակերպը։ Շատ քաղաքական գործիչներ, գիտնականներ խոսում են նոր դարաշրջանի մասին, որի սկիզբը դրեց համավարակը։ Ես կարծում եմ, որ համավարակը պատճառը չէ։ Համավարակը փոփոխվող աշխարհի ուղղակի հետևանքն է, քանի որ եթե դա պատահեր 30, 40 տարի առաջ, այն երբեք նույն ծավալը չէր ունենա, չէր լինի այսքան դրամատիկ և ողբերգական։ Այն այս ծավալն ունի այսքան դրամատիկ և ողբերգական է, որովհետև աշխարհը կտրուկ փոխվել է։ Ճգնաժամերը մշտապես հնարավորություններ են ստեղծել, հնարավորություն՝ տեսնել աշխարհն այլ տեսանկյունից և մեծ փոփոխություններ անել, որոնք հնարավոր չէր լինի անել ճգնաժամից առաջ։ Այսպիսով՝ համավարակը մեզ ստիպեց վերանայել և կրկին մտածել։

Ճգնաժամերը մշտապես հնարավորություն են ընձեռում աշխարհը տեսնել ուրիշ տեսանկյունից։ Մարդկությունը մշտապես զարգացել է ոչ բնական տեմպով։ Տեխնոլոգիաները, որ մենք ստեղծել ենք, մեր էվոլյուցիոն պատմության մասն են կազմում։ Մենք էվոլյուցիա ենք ունեցել, սակայն մենք նաև ստեղծել ենք տեխնոլոգիաներ, որոնք դարձել են մեր էվոլյուցիայի մասը և ազդեցություն ունեցել դրա վրա։ Մենք չենք կարող չնկատել, որ կան երկու զուգահեռ էվոլյուցիաներ՝ տեխնոլոգիաների էվոլյուցիա և մարդու էվոլյուցիա։ Այն տեխնոլոգիաները, որ մենք ստեղծել ենք, մեծ ազդեցություն են ունեցել մեր էվոլյուցիայի վրա, և նաև հակառակը։ Սա նաև պատասխանում է մի կարևոր հարցի, թե կոնկրետ ինչ ենք մենք դարձել, ինչպես են մեր կողմից ստեղծված իրերը ձևավորել ոչ միայն մեր կենսակերպը, այլ նաև մեր հիմնական հատկությունները՝ որպես մարդկություն։ Այս որակները ձևավորում են մեր կրթությունը, տնտեսությունը, հասարակությունը և քաղաքականությունը։

Ինչպե՞ս ենք մենք այսքան առաջընթաց ունեցել վերջին երկու հարյուր տարում, և ինչո՞ւ է թվում, թե մենք այսօր ավելի շատ խնդիրներ ունենք, քան նախկինում։ Մեզնից շատերն ունեն այս զգացողությունը։ Ինչպե՞ս և ի՞նչ ենք սովորել մենք սերունդներից, ինչպե՞ս են ազգերը, պետությունները շփվում միմյանց հետ, ինչպե՞ս են մեր սոցիալական առաջնահերթությունները փոխվել՝ որոշելու, թե ինչն է ընդունելի, ինչը՝ ոչ։ Այն նաև պատասխանում է շատ այլ հարցերի։ Հարցեր, որոնք մենք բոլորս մեզ և միմյանց տալիս ենք ամեն օր։ Ինչո՞ւ է թվում, որ մենք մեկ ճգնաժամից մուտք ենք գործում մյուսը՝ առանց նույնիսկ շունչ առնելու։ Ինչո՞ւ է ամեն ինչ այսքան արագ տեղի ունենում և այդքան անսպասելի։ Ինչո՞ւ է դժվար մեկ տարվա կտրվածքով ծրագրեր կազմել մեր կյանքում և բիզնես ոլորտում։ Ինչո՞ւ են քաղաքական գործիչներն այսքան անվստահելի և երբեմն ավելի պոպուլիստ։ Ինչո՞ւ ենք այսօր ավելի շատ բաժանումներ անում մեր հասարակություններում․․․

Քվանտային ֆիզիկայում հարցերը մշտապես շատ ավելի կարևոր են եղել, քան պատասխանները, քանի որ ցանկացած պատասխան նոր հարց է առաջացնում։ Այսպիսով՝ ամենակարևորը հարց տալն է և հետո մտածել պատասխանի մասին։ Աշխարհն ավելի լավ հասկանալու համար քվանտային լինելը օգնում է մեզ բարելավել մեր կյանքը, լուծել այսօրվա բարդ հարցերն ավելի արդյունավետ: Մենք մեր պատմության շրջադարձային կետում ենք, և եթե այսօր չգործենք, կարող է շատ ուշ լինել՝ լուծելու այս խնդիրները կամ օգուտներ քաղել։

Այդուհանդերձ, մեզ ետ պահող բան կա, որը կարող է խանգարել մարդկային զարգացմանը, որը տեղի է ունենում հատկապես վերջին 30 տարում։ Երբեք մարդկությունն այսքան արդյունավետ կերպով փոխկապակցված չի եղել, և գլոբալ տեղեկատվությանն այսքան մեծ հասանելիություն չի ունեցել։ Սա այսօրվա իրավիճակը շատ յուրահատուկ է դարձնում, իսկ որոշումներ կայացելը և հասկանալը՝ դժվար։ Մեր աճող խնդիրները սոցիալական, քաղաքական, տնտեսական ոլորտներում՝ տեղական և գլոբալ մակարդակով, առաջանում են, որովհետև մենք ապրում ենք աշխարհում, որի վրա ազդեցություն ունեն քվանտային մեխանիկայի հատկությունները, սակայն տեխնոլոգիաները, մեր հեռանկարները, ինստիտուտները, հավատքի համակարգերը դեռևս կազմակերպվում և իրականացվում են նյուտոնյան դասական մեխանիկայի կամ դասական կյանքի սկզբունքով։

Ժամանակն է, որ փոխվենք։ Հարցերի և պատասխանների ժամանակն է»: