ԼՂ-ում մարդու իրավունքները խախտելու մեղավորները պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն․ ԵԽ մարդու իրավունքների հանձնակատար
Քաղաքականություն
12.01.2024 | 16:29Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունները պետք է խաղաղ բանակցություններում կենտրոնանան մարդու իրավունքների պաշտպանության վրա և հաստատեն մարդու իրավունքների ուժեղ երաշխիքներ հակամարտությունից տուժած բոլոր անձանց համար։ Նման հայտարարությամբ է հանդես եկել Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովիչը, որը հրապարակել է ԵԽ-ն։
ԵԽ-ի հրապարակած դիտարկումներում, մասնավորապես, ասվում է․
«2023 թվականի հոկտեմբերի 16-ից 23-ը Հայաստան և Ադրբեջան, այդ թվում՝ Ղարաբաղի տարածաշրջան այցը տասնամյակների ընթացքում առաջին անգամն էր, որ նման իրավապաշտպան առաքելությունը կարողացավ այցելել Ղարաբաղի տարածաշրջան:
Այցի պատճառը սեպտեմբերի վերջին ընդամենը մի քանի օրվա ընթացքում Հայաստան փախած ավելի քան 101․000 Ղարաբաղի հայերի զանգվածային տեղահանումն էր: Այն հաջորդեց սեպտեմբերի 19-ին և 20-ին Ադրբեջանի ռազմական գործողություներին, Ադրբեջանի լիակատար վերահսկողությանը տարածաշրջանի վրա և մարդկանց տեղաշարժի ու հիմնական ապրանքների, ծառայությունների և էներգակիրների հասանելիության երկարատև խափանմանը, որը զգացել են Ղարաբաղի հայերը՝ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի երկայնքով ճանապարհի՝ ինը ամիս փակ լինելու պատճառով։ Հայաստանում հանձնակատարը զրուցել է ղարաբաղցի հայերի հետ, ովքեր հեռացել էին և գտնվում էին իշխանությունների տրամադրած ապաստարաններում։ Ստեփանակերտում (հաղորդագրությունում քաղաքի անվանումը գրված է «Խանքենդի» տարբերակով՝ փակագծում նշումով, որ Ղարաբաղի հայերն այն կոչում են Ստեփանակերտ) նրա բնակչության հեռանալուց հետո հանձնակատարն ականատես եղավ դատարկ փողոցների, լքված տարածքների և քաղաքացիական անձանց ներկայության գրեթե ոչ մի նշույլի:
Իր լսածի և տեսածի հիման վրա հանձնակատարը եզրակացրեց, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին Ղարաբաղի հայերը հայտնվեցին լքված վիճակում՝ առանց որևէ կողմի կողմից հուսալի անվտանգության կամ պաշտպանության երաշխիքների, և հենց այս պատճառով էլ նրանց համար իրենց տներից հեռանալը միակ ողջամիտ ու հասանելի տարբերակն էր:
Ողջունելով Հայաստանի իշխանությունների ջանքերը՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանից ժամանած բոլոր կարիքավորներին առաջին տարրական օգնություն տրամադրելու ուղղությամբ, հանձնակատարն ընդգծել է, որ Հայաստան փախած Ղարաբաղի հայերին, մասնավորապես, խոցելի խմբերին պատկանողներին, պետք է երաշխավորվի բոլոր անհրաժեշտ աջակցության հասանելիությունն անմիջական, միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում:
«Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրները պետք է կենտրոնանան ֆինանսական աջակցության վրա՝ ապահովելու, որ տեղահանված անձանց և նրանց ընդունող բնակչության մարդասիրական կարիքները լիովին բավարարվեն»,- հավելել է հանձնակատարը։
Ղարաբաղի հայերին պետք է հնարավորություն տրվի վերադառնալ իրենց տներն ապահով և արժանապատիվ կերպով, եթե նույնիսկ դա հիպոթետիկ է թվում այս պահին, բայց պետք է ճկուն լուծումներ գտնել, մասնավորապես, կապված նրանց քաղաքացիության և իրավական կարգավիճակի հետ: Մինչ հնարավոր վերադարձը՝ պետք է անհապաղ ուղիներ գտնել, այդ թվում՝ անվտանգության երաշխիքներ, որպեսզի Ղարաբաղի հայերը ժամանակավորապես մուտք գործեն իրենց տները կամ սովորական բնակության վայրերը և այցելեն իրենց հարազատների շիրիմներին։
Ադրբեջանի իշխանությունների պարտականությունն է՝ ապահովել, որ Ղարաբաղի հայերի ունեցվածքը պաշտպանված լինի թալանից։ Այն սակավաթիվ էթնիկ հայերը, որոնք մնացել են Ղարաբաղի տարածաշրջանում, նույնպես պետք է օգտվեն մարդու իրավունքների պաշտպանությունից, այդ թվում՝ ապահովելով նրանց ազատ տեղաշարժը»։
Ողջունելով Ադրբեջանի կառավարության քայլերը՝ նպաստելու ներքին տեղահանվածների վերադարձին Ղարաբաղի տարածաշրջան, ԵԽ հանձնակատարը հույս է հայտնել, որ բոլոր ներքին տեղահանվածները, որոնք ցանկանում են, կկարողանան հնարավորինս արագ վերադառնալ իրենց տները՝ անվտանգ և արժանապատիվ։
Ընդհանրապես, հանձնակատարն ընդգծել է, որ երկարատև հակամարտության հետևանքով տեղահանված բոլոր անձինք իրավունք ունեն կամավոր կերպով վերադառնալու իրենց տները կամ սովորական բնակության վայրերը՝ ապահով և արժանապատվության պայմաններում՝ անկախ նրանից՝ նրանք ներքին տեղահանվածներ են, թե սահմաններից այն կողմ տեղահանված:
«Միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտման և հակամարտության հետ կապված մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների մասին բոլոր մեղադրանքները պետք է արդյունավետ և անհապաղ հետաքննվեն, մեղավորները պատասխանատվության ենթարկվեն և արդար, անկախ ու անաչառ դատավարությունից հետո մեղավոր ճանաչվեն, դատապարտվեն և պատժվեն: Սա ներառում է մեղադրանքներ՝ կապված Լաչինի միջանցքի արգելափակման հանգամանքների, Ղարաբաղի հայերի զանգվածային տեղահանման և սեպտեմբերի 19-ից 20-ի ռազմական գործողության հետ»,- ասել է հանձնակատարը։
Նա նաև հավելել է, որ դա պետք է արվի տուժածների իրավունքների պաշտպանության մոտեցման միջոցով, որը վերաբերվում է զոհերին և նրանց ընտանիքներին։
Հանձնակատարի դիտարկումներում արծարծված մարդու իրավունքների այլ հարցերը ներառում են մարդկանց ականներից և պատերազմի պայթուցիկ մնացորդներից պաշտպանելու անհրաժեշտությունը, հակամարտության հետ կապված կալանավորված անձանց վիճակը, ներառյալ նրանց կալանքի պայմանները և նրանց ընտանիքների հետ շփման մակարդակը, ինչպես նաև ողջ տարածաշրջանում անհետ կորածների ճակատագրի պարզաբանմանը եւ նրանց ընտանիքներին պատասխաններ տալու կարեւորությունը։ Ի վերջո, հանձնակատարը երկու երկրների իշխանություններին կոչ է արել պայքարել ատելության խոսքի դեմ և խթանել փոխըմբռնումն ու վստահությունը, այդ թվում՝ քաղաքացիական հասարակությանը ներգրավելով մարդու իրավունքներին համապատասխան հիշատակման և հաշտեցման գործընթացների հաստատմանը»,- ասվում է հայտարարությունում: