Իմ փոխարեն ով էլ լիներ Կառավարության ներկայացուցիչը, չէր կարող չանել նույն բանը, ինչ-որ արել եմ ես. Գևորգ Կոստանյանը՝ ՄԻԵԴ վճիռների մասին

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) սեպտեմբերի 20-ին հրապարակել է 2008-ի մարտի 1-ի իրադարձություններին առնչվող՝ «Սաղաթելյանն ընդդեմ Հայաստանի»  եւ «Գասպարին ընդդեմ Հայաստանի» գործերով վճիռները։ Թեմայի շուրջ Factor.am-ը զրուցել է նախկին գլխավոր դատախազ, ՄԻԵԴ-ում ՀՀ կառավարության նախկին ներկայացուցիչ, ԱԺ պետաիրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի  նախագահ Գևորգ Կոստանյանի հետ:

Պարոն Կոստանյան,  ինչպե՞ս կգնահատեք Մարտի 1-ի իրադարձությունների հետ կապված ՄԻԵԴ–ի կողմից կայացված երկու վճիռները՝ Վարդգես Գասպարիի և Մուշեղ Սաղաթելյան գործով, նրանց ներկայացուցիչը հայտարարում է, որ սա շրջադարձային դատական ակտ էր, որը նշանակում է՝ Հայաստանի օրենսդիր, գործադիր և   դատական իշխանությունները  ստել են՝ թե ներքին, թե արտաքին լսարանին:

Ես չեմ ցանկանում որևէ մեկնաբանություն անել փաստաբանի դիրքորոշման հետ կապված, որովհետև ցանկացած փաստաբան ազատ է իր դիրքորոշումը, իր մեկնաբանությունն անելու: Ես այդ գործերի կապակցությամբ կարող եմ դիրքորոշում հայտնել, որ այդ վճիռները սպասելի էին մեզ համար, և ես կարծում եմ՝ ցանկացած իրավաբանի համար էր սպասելի, որովհետև յուրաքանչյուր անձ, ով որևէ կերպ առնչվել է Եվրոպական դատարանի հետ, գիտի կամ պարտավոր է իմանալ, որ Եվրոպական դատարանն իր վճիռները կայացնում է նախադեպային սկզբունքով, այսինքն՝  եթե որևէ հարցի հետ կապված նախկինում եղել է գնահատական, դա արդեն մեխանիկորեն կիրառելի է: Հետևաբար ցանկացած իրավաբան գիտի՝ երբ ստանում է հայցը, արդեն, ըստ էության, կարողանում է կանխատեսել ելքը:

Այս վճիռները իրավական տեսակետից կանխատեսելի էին, որովհետև այնտեղ հնչեցված գնահատականները  նախկինում այլ գործերով արդեն Եվրոպական դատարանը առիթ ունեցել է շեշտադրելու: Ինձ համար,   որպես իրավաբանի և  նախկինում որպես ՄԻԵԴ-ում պետության ներկայացուցչի,  որևէ արտառոց կամ հանկարածկի իրավիճակ չի ստեղծվել:

ՄԻԵԴ որոշման մեջ  կա կարևոր արձանագրում, որը հիմք է տալիս հայտարարելու, որ շրջադարձային դատական ակտ է կայացվել․ խոսքը Մարտի 1-ի առավոտյան ոստիկանական գործողությունների մասին է, ըստ ՄԻԵԴ որոշման՝ այդ գործողությունները եղել են ապօրինի և նպատակը եղել է խաղաղ ցույցը ցրելը: Սրա հետ կապված ի՞նչ կասեք:

Շատ մեկնաբանություն չունեմ անելու, որովհետև ես չեմ կարող գնահատել Եվրոպական դատարանի որոշումը, քանի որ  այդ որոշումն ընդամենը հիմնավորված չի համարել կառավարության փաստարկները և այստեղ դատարանը գնահատել է այն փաստարկները, որոնք ներկայացրել է կառավարությունը: Այսինքն՝ կառավարությունը ներկայացնում է փաստարկներ, այսպես ասենք, ոչ թե ես՝ որպես կառավարության ներկայացուցիչ եմ ներկայացնում, այլ կառավարությունն ամբողջական մի մարմին է: Եվ ոստիկանությունը, դատախազությունը, քննչական մարմինը, դատական դեպարտամենտը յուրաքանչյուրն իր հերթին ներկայացնում են իրենց դիրքորոշումն այս հարցի կապակցությամբ, ապա՝ ես այդ ամենի հիման վրա կազմում եմ կառավարության դիրքորոշումն ու ուղարկում ՄԻԵԴ: Հիմա Եվրոպական դատարանը, քննարկելով այդ փաստերը, համարել է, որ դրանք բավարար հիմքեր չունեն: Մենք ներկայացրել ենք այն, ինչ կա, եթե դատարանը դա բավարար չի համարել, ապա դա այլ հարց է:

Սա չի՞ նշանակում, որ Մարտի 1-ի գործի տրամաբանությունն ամբողջությամբ փոխվում է:

Կարծում եմ՝ ոչ, որովհետև Եվրոպական դատարանը չի ասում՝ նպատակը եղել է խաղաղ ցույցը ցրելը, այլ ասում է՝ Կառավարությունը չի ներկայացրել բավարար ապացույցներ, որ այնտեղ եղել է զենք-զինամթերք: Դատարանն ասում է՝ արդյունքում ոստիկանությունը խոչընդոտել է խաղաղ ցույցը, բայց ոչ թե նպատակ կար   խաղաղ ցույցը խոչընդոտելու, այլ ասում է՝ կառավարությունը դա դիտարկում է ոչ խաղաղ, ներկայացնում է ինձ փաստեր, որ դրանք եղել են ոչ խաղաղ, ես համարում եմ, որ այդ փաստերը բավարար չեն: Այսինքն՝ խնդիրը ոչ թե նպատակի մեջ է, այլ քո գործողությունները հիմնավորելու կարողության մեջ: Եվրոպական դատարանն ասում է՝  այն հանգամանքը, որ ցուցարարների մոտ հայտնաբերվել են  զենքեր, չի ներկայացվել բավարար ապացույցներ, որ այդ զենքերը պատկանել են կոնկրետ ցուցարարներին: Եվրոպական դատարանը պարզապես փաստում է, որ խախտվել է մարդկանց խաղաղ ցույցի իրավունքը:

Կարո՞ղ ենք ասել, որ մինչ այս Կառավարության, իրավապահների պնդումները, որ մարտի 1-ի առավոտյան ցուցարարների կողմից ապօրինի գործողություններ էին նախապատրաստվում, ՝ այս վճռով առոչինչ ճանաչվեցին և փաստորեն՝ ամբողջ ապացուցողական բազան հիմնազուրկ էր:

Ես նման հետևության չեմ կարող գալ, որովհետև դասական դատավարություն է  իրականացվում: Կողմերը ներկայացրել են իրենց փաստարկները, և դատարանը մի կողմի փաստարկները հիմնավոր է համարել, մյուս կողմինը՝ ոչ: Նորից նշեմ՝ քանի որ Եվրոպական դատարանը նախադեպային հիմքի վրա է որոշում կայացնում, ուստի ձեզ վստահեցնում եմ, որ առնվազն մեզ համար կանխատեսելի էր:

Նաև 2008թ․ մարտի 1-ի առավոտյան ոստիկանական գործողություններին տրված գնահատակա՞նն էր սպասելի:

Ոչ, դա ապացուցման խնդիր է, ապացույցների բավարարության խնդիր է, այսինքն՝ ինչ հիմք որ ընդունել է ոստիկանությունն այդ գործողություններն իրականացնելու համար, ինչ հիմք ընունել են նախաքննական մարմիններն այդ քննությունն իրականացնելու համար,  այդ հիմքերը Եվրոպական դատարանը կոնվենցիոն տեսակետից համարել է ոչ բավարար:

Իսկ Դուք բավարա՞ր էիք համարում, ի վերջո՝ լիարժեք տիրապետել եք գործի բոլոր մանրամասներին թե՛ որպես դատախազ, թե՛ որպես ՄԻԵԴ-ում ՀՀ կառավարության ներկայացուցիչ: Եղած ապացույցները բավարար համարո՞ւմ էիք:

Փաստաբանական էթիկայից ելնելով՝ չեմ կարող իմ վստահորդի դիրքորոշումները քննարկել: Պատկերացրեք՝ դուք ներկայացնում եք ինչ-որ մեկի շահերը դատարանում, հիմա ձեր պաշտպանյալն ինչ դիրքորոշում ունի, դուք այդ դիրքորոշումը պետք է պաշտպանեք՝ կապ չունի՝ այդ դիրքորոշման հետ համաձա՞յն եք, թե՞ ոչ:

Իսկ որպես նախկին գլխավոր դատախազ ի՞նչ կասեք, չէ՞ որ դուք խոստացաք «սայլը տեղից շարժել»:

Դատախազը քննիչ չի, չպետք է նույնացնել: Այս գործողությունները որ հիմա կատարվում են, դրանք քննչական ծառայության կողմից են կատարվում, ոչ թե դատախազության: Քննիչի և դատախազի ֆունկցիաները տարբեր են:

Խոստումը ձեր կողմից է հնչել, այդ դեպքում ինչո՞ւ էիք խոստանում:

Խոստումը վերաբերում էր հետևյալին՝  ես ընդունել եմ «Մարտի 1-ի» զոհերի հարազատներին և ասել, որ սայլը տեղից կշարժվի, և ես դա արել եմ իմ իրավասության սահմաններում: Չեմ կարծում՝ որևէ մեկը ակնկալում էր, որ ես մարդ հարցաքննեի և այլն: Դրանից անմիջապես հետո առաջին քայլս եղավ այն, որ հանձնարարական տվեցի ՀՔԾ-ին և տասը մահերի գործն առանձնացրեցի՝ յուրաքանչյուրն առանձին վարույթում, որպեսզի յուրաքանչյուրի նկատմամբ առանձին քննություն իրականացվի:

Այսինքն՝ համարում եք, որ ձեզնից կախվածն առավելագույնն  արե՞լ եք:

Իմ կարծիքով՝ այո՛, դուք այդպես չե՞ք համարում:

Թող մարտի 1-ի զոհերի հարազատները գնահատեն:

Երբեք չեմ ապավինում, որ մարդիկ բավարարվածության զգացում են ունենալու, չեմ էլ ապավինել, որովհետև մարդիկ, որոնք ցավ են կրել, իրենք շատ ողջամտորեն քեզնից ակնկալիքներ ունեն: Ես հեռու եմ այն մտքից, որ ես կամ որևէ մեկը երբևէ կկարողանա մարտի 1-ի տուժողի իրավահաջորդին փորձի բացատրել, որ գլխավոր դատախազը քննիչ չէ:

Այնուհանդերձ, Վարդգես Գասպարին, օրինակ, պնդում է, որ Դուք  լավագույնս  խեղաթյուրել եք  փաստերը, մեղավորության զգացում ունե՞ք:

Ես պետության ներկայացուցիչն եմ Եվրոպակամ դատարանում,  չեմ կարող ոչ խեղաթյուրել, ոչ չխեղաթյուրել: Կառավարության դիրքորոշումը ներկայացնում եմ բոլորի կողմից տրված տեղեկությունների  եւ  դիրքորոշումների հիման վրա: Իմ փոխարեն ով էլ լիներ կառավարության ներկայացուցիչը, չէր կարող չանել նույն բանը, ինչ որ արել եմ ես, ինչ որ անում է այսօրվա կառավարության ներկայացուցիչը:

Ամփոփելով՝ Ձեզ համար սպասելի՞ էր, որ 2008թ․ մարտի 1-ի առավոտյան տեղի ունեցածի վերաբերյալ նախկին իշխանությունների ներկայացրած փաստարկներին նման գնահատական կտրվի ՄԻԵԴ-ի կողմից:

Ես ձեռնպահ կմնամ պատասխանելուց:

Հարցազրույցն ամբողջությամբ տեսանյութում:

Շողիկ Գալստյան