F-16-երը՝ Թուրքիա, F-35-երը՝ Հունաստան են գնում ԱՄՆ-ի հատուկ պայմաններով

ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցներին «ապօրինի ռազմական նպատակներով» տրամադրված ԱՄՆ ռազմական սարքավորումների օգտագործումը կարող է հանգեցնել դրանց ամբողջական կամ մի մասի մատակարարման կասեցման կամ չեղարկման: Այս մասին ասվում է ԱՄՆ Պետքարտուղարության կողմից Կոնգրեսի խնդրանքով տրված երաշխավորագրի վերջնական նախագծում՝ 2023 թվականի հուլիսին Լիտվայի մայրաքաղաք Վիլնյուսում ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ընթացքում բանակցությունների համատեքստում։

2023 թվականի հուլիսի վերջնական նախագիծը, որին ծանոթացել է հունական ekathimerini-ն, բացահայտորեն ասվում է, որ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցներին տրամադրված ԱՄՆ-ի պաշտպանական սարքերը պետք է օգտագործվեն օրինական ռազմական նպատակներով և ակնհայտորեն չպետք է օգտագործվեն ՆԱՏՕ-ի այլ դաշնակիցների դեմ ռազմական գործողությունների իրականացման համար: Լրատվամիջոցը հայտնում է, որ նամակը մանրամասնորեն ներկայացնում է այն հստակ գործընթացը, որին պետք է հետևի Պետքարտուղարությունը, եթե ՆԱՏՕ-ի անդամը պաշտպանական տեխնիկան օգտագործի «հակառակ ձևով»:

Նամակում Պետքարտուղարությունը հավաստիացումներ է տալիս Կոնգրեսին, որ եթե ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցը «ներխուժում իրականացնի ՆԱՏՕ-ի մեկ այլ դաշնակցի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների դեմ, Միացյալ Նահանգները կձգտի դիվանագիտական ճանապարհով կարգավորել իրավիճակը: Իսկ եթե իրավիճակը չկարողանան լուծել նորմալ դիվանագիտական ուղիներով, ապա Միացյալ Նահանգները լրացուցիչ քաղաքական և տնտեսական գործիքներ կկիրառի իրավիճակը կարգավորելու համար։ Դրանց թվում է, անհրաժեշտության դեպքում, համապատասխան պաշտպանական մատակարարման համաձայնագրերի դրույթների կատարումը ներգրավված երկրի հետ՝ դադարեցնելու կամ չեղարկելու համապատասխան պաշտպանական ապրանքների մատակարարումն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն՝ համաձայն այդ համաձայնագրերի համապատասխան դրույթների։

Ամերիկացի դիվանագետները ոչ միայն նշում են «կրկնվող ներխուժումները», նաև, մասնավորապես, զգուշացնում են ՆԱՏՕ-ի այլ դաշնակիցների դեմ Թուրքիայի կամ Հունաստանի ցանկացած սադրիչ գործողությունների մասին՝ հավելելով, որ ԱՄՆ-ը կօգտագործի իր տրամադրության տակ եղած ամբողջ գործիքակազմը՝ ապահովելու տրամադրված սարքավորումների օրինական օգտագործումը։

Նամակում ասվում է, որ ոչ օրինական օգտագործման դեպքում Պետքարտուղարությունը կտեղեկացնի Կոնգրեսի ներգրավված հանձնաժողովներին այն գործողությունների մասին, որոնք կարող է ձեռնարկել: Նշվում է նաև, որ ուսումնասիրվելու է տրամադրության տակ եղած տարբերակների ամբողջ շրջանակը, այդ թվում՝ մատակարումների մասնակի կամ ամբողջական կասեցումը կամ չեղարկումը:

«Եթե մենք տեսնենք, որ այդ սարքավորումներն օգտագործվում են հակառակ ձևով, խստորեն կքննարկենք մեզ հասանելի տարբերակների ամբողջ շրջանակը, այդ թվում՝ նման դեպքի կասեցումը կամ չեղարկումը, և նախօրոք ուղղակի կխորհրդակցենք ձեզ հետ ցանկացած գործողությունների վերաբերյալ, որոնք մենք կարող ենք ձեռնարկել»,- ասվում է նամակում։

Անդրադառնալով հատկապես Հունաստանին և Թուրքիային՝ Պետքարտուղարությունը նշում է, որ քննարկելու է հետագա վաճառքում լրացուցիչ դրույթների ներառումը՝ ուղղված «Թուրքիայի կամ Հունաստանի նման գործողությունների կամ տպավորությունների պաշտպանմանը, որ նման գործողություններն արգելված չեն։ Այդ միջոցներն իրականացվելու են խելամիտ մեթոդով՝ հաշվի առնելով ԱՄՆ-ի տարածաշրջանային քաղաքականության ամբողջ շրջանակը և համաշխարհային պաշտպանական առևտրի դիրքը և ֆինանսական պարտավորությունները»։

ԱՄՆ-ի քաղաքականությունն է, որ դաշնակիցների պաշտպանական գնումները չհանգեցնեն նրանց միջև սպառազինությունների մրցավազքի և չփոխեն ուժերի տարածաշրջանային հավասարակշռությունը: Այդ առումով նամակի նախագծում ասվում է, որ «Զենքի արտահանման վերահսկման ակտին և սովորական սպառազինությունների փոխանցման քաղաքականությանը համապատասխան ապահովվելու է, որ պաշտպանական համագործակցությունը դաշնակիցների հետ հավասարակշռված լինի, չավելացնի էսկալացիայի կամ հակամարտության հնարավորությունը և չնպաստի սպառազինությունների մրցավազքին, մարդու իրավունքների խախտումներին կամ վնասի երկկողմ ու բազմակողմ համաձայնագրերի կամ այլ պայմանավորվածությունների զարգացմանը, որոնք օգուտ կբերեն տարածաշրջանային անվտանգությանն ու կայունությանը։

Լրատվամիջոցը չի տեսել այս տարի հունվարի 26-ին Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովին ուղարկված հավաստիացման նամակը Թուրքիային և Հունաստանին F-16 և F-35 կործանիչների վաճառքի վերաբերյալ: Բայց վերջնական նախագծի դրույթները, ամենայն հավանականությամբ, ներառված են դրանում։

Ekathimerini-ն նշում է, որ նմանատիպ երաշխիքային նամակներն ուղեկցել են Ծոցի երկրներին զենքի վաճառքին, սակայն նման նամակի կցումը ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների վաճառքի գործարքին առաջին դեպքն է: Երբ լրատվամիջոցը բացահայտել է Կոնգրեսին ուղղված երաշխիքային նամակի առկայությունը, Թուրքիայի ԱԳՆ-ն և ՊՆ-ն հայտարարություններ են տարածել՝ հերքելով դրա գոյությունը կամ նոր F-16-երի ու արդիականացված սարքավորումների վաճառքի հետ կապված որևէ պայման:

Հրապարակման մեջ ասվում է, որ ըստ Վաշինգտոնի վերլուծաբանների՝ նախագահ Ջո Բայդենի կողմից անցյալ շաբաթ ստորագրված հատուկ նամակն ու Երաշխիքների մասին ազգային անվտանգության հուշագիրը պետք է ապահովվեն յուրաքանչյուր երկրի կողմից, որը ԱՄՆ-ից պաշտպանական սարքավորումներ է ստանում, և դրանց վերջնական օգտագործման նկատմամբ վերահսկողության ավելացումը լրացուցիչ անվտանգության ցանց է ստեղծում Հունաստանի շահերի համար:

Վերոնշյալ նամակը գրվել է 2023 թվականի ամռանը, երբ թվում էր, թե Շվեդիայի անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին վերջնական տեսքի կբերվի Վիլնյուսի գագաթնաժողովում։ Կոնգրեսը երաշխիքներ էր խնդրում, որ Թուրքիային F-16-ի վաճառքի հաստատման դեպքում կործանիչները չեն օգտագործվի Հունաստանի դեմ։

Նամակը չի ուղարկվել անցյալ ամառ, քանի որ փաթեթային գործարքը (որը ներառում էր F-16, F-35 և Շվեդիայի ՆԱՏՕ-ի անդամակցության վավերացումը) ժամանակավորապես սառեցվել էր, երբ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը համաձայնել էր Շվեդիայի մուտքին, սակայն վավերացումը հետաձգվել էր մինչև աշնանը Թուրքիայի խորհրդարանի արձակուրդից վերադարձին։

Միաժամանակ, Կոնգրեսի ղեկավարությունը Բայդենի վարչակազմին հստակեցրել էր, որ երաշխիքների նամակը պետք է լինի կործանիչները Թուրքիային և Հունաստանին վաճառելու վերջնական համաձայնագրի հիմնական տարրը:

Էմմա Չոբանյան